Pausen en heksen
De katholieke kerk kwam deze week een aantal keren voorbij. Allereerst natuurlijk met de witte rook uit de Sixtijnse kapel die warempel een Amerikaanse paus opleverde. Wie had dat gedacht?
En ik trok met prof. dr. Joep Leerssen langs een aantal gedenkwaardige plaatsen in onze regio in het kader van een documentaire-reeks over de geschiedenis van Limburg. Bijzonder boeiend en af en toe ook ontroerend, zeker bij het hoofdstuk over heksenverbrandingen. Ik vrees dat die geen witte maar eerder zwarte rook opleverden.
We kunnen er van alles van vinden, maar het katholicisme heeft onmiskenbaar een bijzonder grote invloed gehad op het leven van onze voorouders, door de eeuwen heen. Tegenwoordig is dat weliswaar een stuk minder het geval, maar toch kom je de vruchten en gevolgen nog op heel veel plekken tegen.
Laten we beginnen met Paus LeoXIV, die dus gekozen werd door zijn collega-kardinalen. Robert Prevost, zoals hij eigenlijk heet, stond er zelf wat verbaasd bij en moest nog oefenen met zwaaien naar het publiek. Meteen kwamen de commentaren binnen, wat men allemaal van de goede man vond. Het past in het huidige tijdsbeeld dat er altijd kritiek is, ook van mensen die er totaal geen benul van hebben.
Een godsdienst is een geloof, geen wetenschap. Je gelooft of niet. Of een beetje, dat kan ook nog. Ik ben zelf in het katholieke decorum opgegroeid, als misdienaar nog wel. Ik heb er geen trauma’s van opgelopen. Wel m’n eerste wijn geproefd, stiekem in de sacristie. Maar die was niet te drinken, dat merkte ik toen al.
Luidende klokken en brandstapel, het geloof kent vele kanten
Het alledaagse geloof bepaalt nu niet mijn leven. Maar sommige rituelen, het mystieke en ook wel het feestelijke decorum van het katholicisme, dat zit er toch nog wel in. Dat merkte ik na de melding van de witte rook, toen ik door de binnenstad van Maastricht liep. Alle kerken lieten hun feestelijke klokken luiden, het galmde indrukwekkend over de stad. Ik werd er vroeger blij van, alleen al vanwege die mooie klanken. En dat gevoel kwam nu weer terug. Blijdschap zonder een gefundeerde reden, want ja, wat deze paus wel of niet gaat doen, we hebben nog geen idee. In het beste geval slaagt hij erin om een paar wereldleiders iets van hun machtswellust te temperen. Dat zou al héél mooi zijn en veel mensenlevens sparen.
Blijdschap heeft godsdienst zeker niet altijd gebracht. Nu op vele plekken op de aarde niet, en vroeger ook niet. Met historicus Joep Leerssen bezocht ik onder meer Kasteel Limbricht, waar een mooi bronzen standbeeld staat van Entgen Luyten. Who the hell….? Welnu, zij kreeg in 1674 een proces aan de broek, omdat zij volgens dorpelingen een heks zou zijn. Ze was net iets anders dan de gemiddelde vrouw uit het dorp. Iets mondiger en eigenzinniger. Misschien zelfs iets slimmer. Dat was genoeg voor een aanklacht, met bijvoorbeeld een link naar een gestorven koe in de wei. De mensen destijds waren enorm gelovig, dan wel bijgelovig, en als je niet exact de lijnen van de godsdienstige rites volgde, had je een groot probleem. Entgen werd in de kerker van het kasteel opgesloten en kwam er niet meer levend uit. Zij belandde niet op de brandstapel, omdat ze al ‘vanzelf’ dood ging, vermoedelijk na heel wat martelingen. Maar andere doodonschuldige vrouwen belandden op de brandstapel na enkel dorpsgeroddel dat zij door kwade geesten bevangen waren.
Ja, dat was héél lang geleden… Nou ja, zo’n 350 jaar geleden, dat is eigenlijk helemaal niet zo lang terug.
Vandaag de dag wordt er niet minder geroddeld dan toen, zo vrees ik. Heel vaak hoor je nog zeggen dat iemand een ‘heks’ wordt gevonden. Jaloezie kan dan bijvoorbeeld een drijfveer zijn. Gelukkig komen de moderne heksen niet meer op de brandstapel terecht. Hoewel, er zijn landen in de wereld waar vrouwen – na dorpsroddel – nog gestenigd worden. Anno 2025, naar de wetten van het plaatselijke geloof.
Nee, dan toch liever die klokken, als hopelijk onschuldige muzikale klanken.
