In de nachttrein van Kiev naar Moskou
Uitgerekend in de week dat we onze ‘vrijheid’ terugkregen na twee jaar lang onder de knoet van Covid-19 te hebben geleefd, heeft zich een nog veel groter gevaar aangediend: oorlog.
Het was in het voorjaar van 1988 dat ik met de nachttrein van Kiev naar Moskou reisde. We waren met een groep Nederlandse journalisten op uitnodiging van een Nederlandse reisorganisatie die zich ‘Perestrojka’ noemde. Heel symbolisch, want in die periode begon langzaam de Koude Oorlog te ontdooien doordat in Moskou meer liberaal ingestelde politici onder leiding van Michaël Gorbatsjov hervormingen begonnen door te voeren.
Het ging toen op een gegeven moment heel snel, veel sneller dan Gorbatsjov en de zijnen zelf hadden gedacht. Een jaar later al viel de Berlijnse muur en in 1991 stortte de Sovjet-Unie in elkaar en bleef Rusland alleen achter. Het communistische systeem was, bij gebrek aan draagvlak onder de eigen altijd geketende bevolking, uitgedraaid op een complete mislukking. Einde Koude Oorlog.
In 1988 was er nog die Sovjet-Unie en dat was te merken tijdens onze reis. Met Aeroflot van Amsterdam naar Moskou, daar met een binnenlandse vlucht naar Kiev (een passagier had levende kippen bij zich) en een paar dagen later dus met de nachttrein terug naar Moskou. Een rit van zeker 12 uur. In coupés voor twee personen. Met simpele gordijntjes, eenvoudige banken. Met een conducteur en een stevige ietwat norse vrouw die met koffie en thee langs kwam. Het was bepaald niet de Oriëntexpress.
Met jeugdig enthousiasme had ik me verheugd al iets van een politieke lente te kunnen merken, van de perestrojka, de ‘herstructurering’. Maar in de Sovjet-hoofdstad zagen we nog weinig vrolijke mensen, en overal werden we op afstand gevolgd door schimmige mannen. Hetzelfde gevoel als ik ooit ook in Oost-Berlijn had, voor de val van de muur. De hotels zagen er sober en streng uit, de sfeer was niet echt aangenaam.
In Kiev was de sfeer iets meer ontspannen. De mensen waren er wat vriendelijker, het centrum zag er mooi uit. Maar, het was er nog altijd communistisch, je voelde dat er geen vrijheid was, net zoals bijvoorbeeld in Cuba, in mijn ogen de DDR met palmbomen. Overal waar je keek was er onderdrukking en corruptie.
De perestrojka deed alsnog zijn werk en decennia lang hebben de OekraÏners met vallen en opstaan hun land kunnen opbouwen. De inwoners hebben de vrijheid geproefd en willen die niet meer afstaan.
Maar, 34 jaar na mijn bezoek, is Kiev het toneel van een mensonterend schouwspel, van een bloedbad dat wij in Europa anno 2022 niet voor mogelijk hadden gehouden. Dat alles op het conto van de huidige leider in het Kremlin die samen met zijn KGB-vazallen terug wil naar die oude Sovjet-Unie, waar alles en iedereen onderdrukt werd.
Na het einde van de pandemie dient zich nog een veel groter gevaar aan: oorlog
Heel veelzeggend was het toneelstuk dat hij begin van de week opvoerde bij een bijeenkomst van zijn veiligheidsraad, waarbij hij het hoofd van de geheime dienst als een kleuter de oren waste. Iemand die zó van zijn eigen macht geniet als Poetin daar deed, dat is angstaanjagend. Dan heb je te doen met een narcist en een sadist tegelijk, die dan ook nog heel veel militaire middelen heeft. Die cocktail is extreem gevaarlijk. Voor iedereen die in zijn buurt komt, maar in feite voor de hele wereld.
Iedereen in het vrije westen reageert nu terecht zeer geschokt. Maar we moeten ook erkennen dat we dit ten dele over ons zelf hebben afgeroepen. Nog tijdens de Koude Oorlog, en zeker erna, was het heel progressief om het principe aan te hangen dat je zo min mogelijk geld aan defensie moet uitgeven. Weggegooid geld, dat je beter kunt steken in de maatschappij met alle voorzieningen. Veel politici die nu moord en brand roepen, hebben destijds gestemd voor de afbouw van onze legers. Jawel, ook mij leek dat toen een redelijke gedachte. Alles beter dan wapens.
Maar in de loop der jaren ben ik me toch beginnen af te vragen of we inmiddels niet wat al te veel op defensie bezuinigd hebben. De legers van bijvoorbeeld Nederland en België stellen nog maar bar weinig voor. En ik begrijp goed dat de Amerikanen op een gegeven moment denken, het is mooi geweest, wij willen er niet alleen voor staan.
We hebben in Europa ook niets gedaan met de waarschuwing van Amerika dat we ons teveel afhankelijk maken van het Russisch gas. In België werden de kerncentrales geschrapt vanwege de levering van gas uit Rusland. Nederland draaide nota bene de eigen gaskraan dicht, omdat met behulp van Gazprom de scheuren in de Groningse huizen gestopt konden worden. Poetin zag met de dag hoe meer we afhankelijk van hem werden.
En nu nog, bij alle barbarij in OekraÏne, aarzelt Europa nog om zich los te worstelen van het juk van Moskou. We zijn in het westen te naïef, te soft geweest. Hebben ons geweldig in de luren laten leggen door een agressieve dictator, die van zijn angstaanjagende dromen nooit een geheim heeft gemaakt. Hij sloot al zijn tegenstanders op, hij stal de verkiezingen en hij liet Russische oppositieleiders in het buitenland door zijn eigen geheime dienst vergiftigen. We wilden het allemaal niet tot ons door laten dringen.
De prangende vraag is nu hoe we onze vrijheid, die allesbehalve vanzelfsprekend is gebleken, gaan verdedigen tegen een losgeslagen beer. We zullen alsnog in hoog tempo prioriteit moeten geven aan de versterking van onze defensie. Grote machten als China en Rusland kennen geen democratie. Maar ze hebben wel een sterk en modern leger. Met mooie verhalen en zachte diplomatie maak je bij hen geen indruk.
Het is triest dat het nodig is, we konden het geld goed voor andere nuttige zaken gebruiken. Maar we zullen het gebroken geweertje moeten begraven, indachtig de dapperheid van het OekraÏnse volk. En anders eindigen onze kinderen in een maatschappij waarin ze niets meer te vertellen hebben. De Sovjet-Unie 2.0
