En één voor de koningin van Engeland…
Object: pendule de cheminée
Maker: Renacle-Nicolas Sotiau
Periode: circa 1785 in Parijs
Signatuur: Sotiau à Paris
Stand: Richard Redding Antiques LTD (nr. 152)
Prijs: 325.000 euro
Er zijn maar drie andere gelijke pendules in de wereld en eentje behoort tot de Koninklijke Collectie van de Britse koningin. De overige twee bevinden zich in het Louvre en in het Metropolitan Museum of Art.
Het vierde exemplaar pronkt op de schouw in de stand van Richard Redding, een van de meest prominente antiek en kunstgalerieën in Zwitserland met als specialisatie Franse klokken, meubelen, zilver en brons. De achttiende-eeuwse pendule wordt gerekend tot de Lodewijk XVI-stijl, een van de Lodewijk stijlen vernoemd naar de Franse koning Lodewijk XVI die het laatste kwart achttiende eeuw regeerde. Klassieke ornamentiek uit de oudheid en symmetrie kenmerken deze stijl.
Wat maakt deze pendule de cheminée zo aantrekkelijk? Het is een combinatie van drie uiterlijkheden: het elegante uurwerk gemaakt door de uitstekende Parijse horlogemaker Renacle-Nicolas Sotiau, de vergulde en daarmee goudkleurige bronzen uurwerkkast gegoten door de gevierde Parijse bronsgieter François Rémond en de bijbehorende speelse mythologische iconografie.
Er gebeurt veel rondom de wit geëmailleerde wijzerplaat. We zien dat hij wordt bekroond door de adelaar van Jupiter, de Romeinse oppergod van hemel en licht. Florale motieven en wijnranken met druiventrossen leiden naar een rechthoekige decoratie van vier gevleugelde kinderfiguren (putti) spelend met een geit. Dit is een veelvoorkomend en geliefd motief in de zeventiende en achttiende-eeuwse kunst. Aan de linkerzijde troont Amphitrite, godin van de zee. Ze houdt de drietand vast en omhelst een cherubijn of klein engeltje. Aan de rechterzijde zit een vrouwelijke Bacchante – de vrouwelijke volger van de wijngod Bacchus – in het gezelschap van een cherubijn en in haar handen een feestelijke wijnstok.
De klok is gemaakt ter decoratie van het stadspaleis Hôtel de Salm in Parijs gebouwd in opdracht van de Duitse Prins Frederik III van Salm-Kyrburg. De prins stond bekend om zijn extravagantie en grote uitgaves. Uiteindelijk kwam zijn hoofd, evenals dat van vele andere Franse aristocraten – ook koning Lodewijk XVI werd niet gespaard – in 1794 onder de guillotine. De imposante klok bleef intact en werd in de negentiende eeuw aangekocht door de bankier en politicus Baron Lionel de Rothschild. Nu is hij te bewonderen in de stand van de Zwitserse galerie op de TEFAF.
Linda Eversteijn (Heerlen, 1986) is kunsthistoricus, kunstredacteur en museumprofessional. Voor Chapeau Online schrijft ze deze week een serie kunstbeschouwingen over objecten die te koop zijn op TEFAF Maastricht
Foto’s: Frits Widdershoven
