De historische grandeur van Wyck
Stadsdeel Wyck bruist weer als vanouds. De negentiende-eeuwse wijk tussen Maas en station profiteert van planologische ontwikkelingen in het oosten van Maastricht. Internationale bedrijven vestigen zich met in hun kielzog stijlvolle winkels en horeca. Niet zo vreemd: het stukje ‘België in Nederland’ ligt steeds centraler in de stad.
„Heb je al eens goed gekeken naar het torentje van hotel de L’Empereur tegenover het station?” De vraag komt van Michel Maes, Maastrichtenaar met een kloppend hart voor Wyck. „Onder de rand van dat hoektorentje hebben de investeerders, familieleden van de toenmalige bierbrouwerij Bosch, zichzelf laten vereeuwigen! Dit was een wijk van zien en gezien worden. De gemeente wilde het zo, de blikt gericht op België. Wyck vóelt daarom niet alleen als buitenland, het ís een stukje buitenland in Maastricht.” Historicus Jac van den Boogard kan zich vinden in de statements van Maes. „In Wyck is voor het eerst in Maastricht ‘stadsplanning’ gerealiseerd: een as – de Percee genaamd – die vanaf de oude Maasbrug kaarsrecht naar het spoor leidt als een grootstedelijke boulevard en die anderzijds een chique entree vormt naar het stadscentrum op de andere oever.”
Om dit visionaire plan te realiseren moesten wel heel wat hindernissen genomen worden. De voorstad Wyck lag immers als het ware als een ‘eiland’ ingeklemd tussen de Maas en de vestingwerken. Na het besluit tot ontmanteling van de vestingwerken in 1867 komt Wyck langzaam uit zijn isolement. Met buitenlands kapitaal worden enkele spoorlijnen aangelegd aan de Wycker zijde buiten de omwalling. De treinbestemmingen, Aken en Luik, zijn veelzeggend. Vroege industriestad Maastricht was in die dagen vooral gericht op Duitsland en België. Het gemeentebestuur helpt Belgische industriëlen en financiers graag een handje in hun zoektocht naar bedrijfsterreinen en huisvesting. Ten zuiden van Wyck krijgt een Waalse onderneming toestemming een grote aardewerkfabriek op te zetten, de Société Céramique. Zo bezien is het logisch dat de nabijgelegen industriesteden Luik, Namur en Verviers model stonden voor het ontwerp van de nieuwe wijk in de nabijheid van een logistieke knooppunt voor trein, tram en koets.
„Bij de aanleg van de gewenste boulevard tussen brug en station blijkt de oude bebouwing van Wyck op sommige punten een sta in de weg”, vertelt Van den Boogard. „Tussen de Rechtstraat en de Wycker Grachtstraat moesten enkele woningen gesloopt worden. Die doorbraak wordt de Percee genoemd.” Het laatste deel van de route tot aan het spoor kon ruimer worden aangelegd, beplant met bomen en ingericht met eigentijds straatmeubilair. De boulevard, die vanaf de brug de namen Wycker Brugstraat en Stationsstraat krijgt, en de omliggende straten vormen één chic ensemble. Het station, dat pas in 1915 wordt geopend, completeert het geheel. Het gebied tussen het emplacement en de Wilhelminasingel krijgt een nieuw stratenplan. Van den Boogard: „De bouwkavels die er liggen biedt de gemeente tegen een dermate hoge prijs aan dat alleen de allerrijksten ze kunnen kopen. De vermogende families kopen er soms meerdere naast elkaar. De grote panden die erop worden gebouwd, worden opgetrokken in eclectische stijl, destijds zeer populair in België, waarin allerlei historische architectonische elementen uit de negentiende-eeuwse neo-bouwstijlen vrijelijk worden gecombineerd.” Ze zijn gebouwd met hoogwaardige materialen als Naamse hardsteen, hout en gietijzer. De huizen krijgen karakteristieke elementen als torentjes, trapportalen, erkers, zuilen, afgevlakte hoeken, tegelensembles en glas in lood. Maastricht ziet er op toe dat er ‘voorname bedrijvigheid’ ontstaat in Wyck en er komen veel hotels gericht op toerisme en logistiek.
De ‘wijk aan de overkant’ floreert decennia lang, vrijwel los van het westelijk stadsdeel dankzij de omliggende industrie en dynamiek van het station. Circa 1960 komt de voorspoed ten einde. Fabrieken rondom Wyck, zoals de Société Céramique, gaan dicht. Maastricht investeert vooral aan de westkant van de stad in bouwprojecten en winkels en bouwt de stad vrijwel vol tot aan de Belgische grens. Wyck ‘mist de boot’ bij het binnenhalen van warenhuizen en grootgrutters. Aan de noord- en oostkant knellen industrie, autowegen en het steeds verder uitdijende spoorwegemplacement het stadsdeel af. Veel bedrijven toerisme verhuizen naar beter bereikbare industrieterreinen aan de rand van de stad. Huizenbezitters verruilen hun statige panden voor een woning in het Heuvelland. De huizen komen leeg te staan of worden verhuurd aan studenten of ‘gastarbeiders’. De chique bedrijvigheid van weleer is een ratjetoe geworden! Maar het toenmalige isolement van Wyck is tegelijk de redding. De goed gebouwde, royale negentiende-eeuwse woningen, de ‘hardware van Wyck’, blijven staan en vinden nieuwe investeerders die ze opknappen. De komst van ‘kwartier Céramique’ in de jaren ’90 en recenter, de Groene Loper, geven Wyck als hart van het oostelijk deel van de stad, een boost. De plannen om de talrijke rangeersporen ondergronds te leggen bieden ook ruimte en perspectief. De komst van het DSM-hoofdkantoor en de geplande nieuw – bouw van de rechtbank Limburg in de buurt van het station maken Wyck straks weer ‘deel van de wereld’. Lopende over de boulevard vraagt Michel Maes zich wel eens af: wat is nu eigenlijk de overkant van Maastricht?
