Waarom hebben wij eigenlijk een kerstboom?
De feestdagen komen er weer aan en dat betekent dat veel mensen weer een kerstboom in de kamer hebben staan. Vaak zal er ook een kerststalletje onder te vinden zijn. Maar waarom eigenlijk? Veel gewoontes worden zo ‘normaal’ gevonden, dat bijna niemand zich eigenlijk meer afvraagt waar ze nu eigenlijk vandaan komen. Over de kerstboom zijn veel verhalen te vinden, maar als één ding duidelijk is, dan is het wel dat de boom niet zijn oorsprong vindt in het christelijke feest.
In veel bronnen wordt de boom verbonden met de zonnewende. Deze wende, met daarin de kortste dag van het jaar (21 december), wordt al duizenden jaren gevierd in vele culturen op het noordelijk halfrond. Omdat de dagen vanaf dit moment beginnen te lengen, en de komst van het licht gevierd werd, ging het feest rondom de winterwende gepaard met het maken van veel licht en vuur. Dit lichtfeest stond onder meer bekend als het Joelfeest.
Onderdeel van dit feest was het branden van een groot blok hout, het joelblok. Dit was niet het enige onderdeel van een boom dat in huis gehaald werd. Tijdens de Joel haalden de mensen ook groenblijvende takken in huis. Soms werden deze versierd met noten. De groene takken symboliseerden een vruchtbaar nieuw jaar. Nu zijn enkele takken natuurlijk iets anders dan een hele boom, maar het is niet moeilijk voor te stellen dat hier de geboorte ligt van onze huidige kerstboom-traditie.
In sommige kerstbomen vind je nog trompetjes, trommeltjes, of bellen terug. Zelfs deze decoratie van onze kerstboom vindt zijn oorsprong waarschijnlijk al in het voorchristelijke feest. Tijdens het Joelfeest werd er namelijk letterlijk ‘gejoeld’. Er werd luid lawaai gemaakt om kwade geesten te verjagen.
Natuurlijk paste dit oorspronkelijk heidense feest niet binnen de christelijke kerk. Maar de kerk wist uit ervaring dat het moeilijk was deze oeroude tradities aan de kant te zetten. Daarom werd het Joelfeest in de 4de eeuw gekerstend. Joel werd namelijk al gezien als feest van het licht, en door de christenen werd Jezus gezien als het licht van de wereld.
Nou ben ik zelf helemaal niet religieus, en ik moet zeggen dat ik wel nog altijd enorme moeite heb met de vele donkere uren in de winter. Persoonlijk zie ik mijn kerstboom meer als een symbool van vruchtbaarheid, en de lampjes erin als symbool voor de komst van het licht en het langer worden van de dagen.
Sinds enkele jaren maak ik, ergens in de periode tussen de zonnewende en de jaarwisseling, samen met mijn vrienden een vuurtje in de tuin. We schrijven een slechte gewoonte op die we kwijt willen, en gooien deze briefjes samen op de brandstapel. Onze goede voornemens sturen we met een wensballon de lucht in, of met een drijvend kaarsje de vijver op. Dit prachtige beeld van drijvende wensen heb ik namelijk eens in een Turkse film gezien, en ik vond het een mooie toevoeging op onze kerst en onze nieuwjaarsgebruiken. Omdat mijn vriend uit Colombia komt, vieren wij tegelijkertijd het Colombiaanse día de las velitas (lichtjesdag).
Mijn punt is dat veel van onze tradities, zo niet allemaal, een mengelmoes van invloeden zijn. En net als met al onze gewoontes, lijkt het me een goed idee deze tradities van tijd tot tijd onder de loep te nemen. Wat past er nog bij ons en bij deze tijd, en wat niet? Doordat er bepaalde tradities bijkomen, en bepaalde afvallen, kunnen onze tradities met ons meegroeien.
Zo kun je nu bijvoorbeeld ook, uit milieuoverwegingen, adoptie-, huur- of statiegeldbomen overwegen. De bomen (met kluit) worden gehuurd en kunnen na de kerstdagen weer worden ingeleverd, waarna ze opnieuw geplant worden. Zou het niet mooi zijn als deze flexibele houding ons ook helpt de gemeenschappelijkheden binnen de verschillende tradities in verschillende culturen te vinden, zodat de feestdagen nog meer kunnen draaien om waar ze eigenlijk voor bedoeld zijn: vrede op aarde?
