De mens leefde ook eeuwen terug al in zonde

Je zou het een ondeugende tentoonstelling kunnen noemen, Goed Fout: De Zeven Hoofdzonden in Bonnefanten Maastricht. Dan leg je de focus op de lust, die destijds als een zonde werd gezien, maar wel verleidelijk was om er zich aan te begeven. Maar andere zonden worden er evengoed afgebeeld op kunstwerken uit voornamelijk de zestiende eeuw, in een aantal gevallen zelfs op een en hetzelfde schilderij.

Wie denkt dat de mens er in de 21e eeuw een potje van maakt met al die uitspattingen en egocentrische karakters, die kan als troost naar het Bonnefanten, want dan moet je constateren dat het vroeger niet anders was. Naakte vrouwen die uitnodigend worden afgebeeld met fijne verfstreken, maar ook het gevaar dat loert door hebzucht en hoogmoed. Wie een inschattingsfout maakt, wacht het vagevuur als minder prettig verblijf of nog erger, de hel; dan kon je het helemaal vergeten. Dat blijkt uit de meest gruwelijke voorstellingen die zijn afgebeeld. De mens moest duidelijk angst worden aangejaagd om het gewenste pad niet te verlaten. Wie zich niet aan zonden waagde, hoopte als beloning een plek in de hemel, waar het een stuk beter toeven was, zo is duidelijk te zien op de fraaie taferelen.

Goed en kwaad in de kunst in de zogeheten ‘lange’ zestiende eeuw (van 1450 – 1650), ze komen gevaarlijk dicht bij elkaar bij goed tachtig kunstwerken. Veelal schilderijen, maar ook pentekeningen, boeken, gebrandschilderd glas en houtsnijwerk.

Omgeving van Jan van Hemessen (Meester van Paulus en Barnabas?), De zondeval, ca. 1550-1560, olieverf op paneel, 200 x 168 cm. Collectie Bonnefanten, verworven met steun van de Vereniging Rembrandt en het Mondriaan Fonds.

Spot

Ruim drie jaar is aan de expositie gewerkt door onder meer Jip van Reijen. Ze vindt de afgebeelde taferelen qua thema en moraliteit niet zo heel veel afwijken van de moderne tijd. „De lust is op veel schilderijen te bekennen, ondanks dat de hel dreigde. Wat dat betreft zijn de zonden van alle tijden. In die zestiende eeuw was enerzijds de religie dominant, met name van protestantse kant, maar je ziet ook hoe mensen zich daar onderuit probeerden te worstelen. Er was creatieve behoefte om de spot te drijven met de opgelegde zonden.”

Omdat de goegemeente tegenwoordig minder Bijbelvast is, loont het de moeite die zeven hoofdzonden nog even op een rijtje te zetten: hoogmoed, luiheid, gulzigheid, afgunst, woede, lust en hebzucht.

„We zijn vertrokken bij Bruegel en van daaruit hebben we tijdgenoten en navolgers gezocht die hetzelfde thema hebben gekozen. Je moet bedenken dat het in de tijd van Bruegel een periode was van klimaatextremen met zeer koude winters en slechte zomers, van oplaaiende epidemieën en gewelddadige uitspattingen van religieus extremisme. Het is interessant om dat thema op onze eigen tijd te reflecteren.”

Deze expositie duurt nog tot en met 12 januari 2025. Avenue Céramique 250 Maastricht Bonnefanten.nl

Abraham Janssens van Nuyssen, De onstandvastigheid / Incostanza, 1615-1618, olieverf op doek, 106,5 x 82 cm. Collectie Statens Museum for Kunst: the National Gallery of Denmark, Kopenhagen.