Focus op Mesch als eerste bevrijd dorp van Nederland

Je hoeft burgemeester Alain Krijnen niet aan te zwengelen. Zijn enthousiasme over de gemeente Eijsden-Margraten, waar hij in maart 2023 burgemeester werd, ontvlamt even snel als zijn bevlogenheid over het thema waar zijn gemeente landelijke bekendheid door geniet: de bevrijding.

Tijdens de herdenking van de invasie in Normandië toog Krijnen samen met gouverneur Emile Roemer en burgemeester Wim Hillenaar van Maastricht naar de viering van D-Day die door wereldleiders, filmsterren en veteranen werd bijgewoond. „Het was overweldigend. Ik was ontroerd en voelde me nederig. Deze happening oversteeg in symbolische zeggingskracht ieders bevattingsvermogen. Je kon alleen maar stil zijn.”

Eijsden-Margraten speelt in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol. Zo werd het in die gemeente gelegen dorp Mesch op 12 september 1944 in Nederland als eerste bevrijd van de nationaalsocialistische onderdrukking. Ook de befaamde Amerikaanse begraafplaats van Margraten met zijn 8288 witte kruisen en de imposante wall of the missing spreekt vanuit de donkerste bladzijden van de wereldgeschiedenis tot het hier en nu. Hierdoor vervult Eijsden-Margraten tachtig jaar later een symboolfunctie in het vieren van vrijheid en democratie.

„Gezegend zijn we met dit sterke, serene symbool. We voelen het dan ook als een noodzaak om deze geschiedenis levend te houden. De gemeenschap speelt daarin een niet te onderschatten rol. Dat commitment is hartverwarmend.”

Opsteker

Dit jaar op 12 september is het koningspaar aanwezig bij de nationale start van tachtig jaar vrijheid in Mesch. Dat het koningspaar speciaal afreist om de geplande feestelijkheden op de dag van de bevrijding van Mesch te bezoeken beschouwt de burgemeester als een belangrijke opsteker. „Hun aanwezigheid laat niet alleen zien dat onze gemeente van historisch belang is, maar dat de manier waarop de gemeenschap Eijsden-Margraten zich vandaag nog betrokken voelt bij zowel de herdenking van de oorlog als de Amerikaanse begraafplaats respect afdwingt. Denk maar aan het Bevrijdingscomité Mesch, de stichting Adoptiegraven, stichting Eerbetoon, stichting Black Liberators, Crossing Borders in Noorbeek, Red Horse in Rijckholt, de gezamenlijke heemkundeverenigingen en vele anderen. We houden de fakkel van de vrijheid brandend, daar staan we voor, daar geloven we in.”

Wat de burgemeester vooral graag benadrukt is dat het voor hem een voorrecht is om de Amerikaanse begraafplaats in zijn gemeente te hebben als symbool van vrijheid, vrede, democratie en gelijkwaardigheid. „Je realiseert je telkens weer wanneer je daar rondloopt dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Iedere gevallen soldaat heeft de hoogste prijs betaald voor onze vrijheid. Volg het nieuws en zie wat er in tal van brandhaarden op onze wereld gaande is en je beseft hoe gelukkig wij hier zijn. Het aantal veteranen dat de oorlog heeft meegemaakt is vanwege de leeftijd niet meer zo groot. Maar er is niettemin nog een aantal veteranen van rond de honderd die zo nu en dan langskomen om hun gevallen broeders te eren. Dat raakt me. Zij hebben een vol leven kunnen leiden terwijl hun strijdmakkers in de knop van hun leven zijn geknakt.”

Warme vriendschappen

„Veel mensen in Eijsden-Margraten hebben een graf geadopteerd of een naam op de wall of the missing. Uit die zorg is niet zelden vriendschap met de nabestaanden ontstaan. De respectvolle omgang met de graven beschouw ik als een graadmeter voor onze beschaving. In Eijsden-Margraten dragen we dit idee hoog in het vaandel. Ook is het mooi dat de basisscholen met dit thema aan de slag gaan. Niet alleen dit jubileumjaar, maar ook tijdens andere schooljaren houden ze zich intensief met het thema bezig en leren ze spelenderwijs in projecten hoe je vreedzaam met elkaar omgaat en consensus weet te bereiken. Dat zijn waardevolle levenslessen voor hun burgerschapsvorming. Ik ben zelf ook op scholen geweest en heb ervaren hoe dit thema onder de kinderen leeft. Ze ontwikkelen empathie en begrip voor de gelijkwaardigheid van mensen.”

Door de nauwe betrokkenheid van de inwoners van Eijsden-Margraten bij het oorlogsthema zijn er ook warme vriendschappen ontstaan. „Ik ben ambassadeur van de AEFA, de America Europe Friendship Association. In die vereniging proberen we de verstandhouding en de samenwerking op cultureel gebied tussen Amerika en Europa te versterken en daarbij vorm te geven aan de vriendschap tussen ons. Die vriendschapsband is door de jaren heen heel sterk geworden. Veel Amerikaanse families zijn dan ook hier te gast geweest om hun gevallen familielid te eren. Wat we altijd terughoren, is dat men versteld staat hoe goed er voor de gevallen soldaten wordt gezorgd.”

Niet aan erosie onderhevig

Dat het thema van de bevrijding leeft in de gemeenschap bevestigt ook de aangeschoven kabinetschef en projectleider tachtig jaar vrijheid Hans Sanders. „Wij bespeuren juist een toegenomen behoefte aan herdenking. Het onderwerp leeft. Bovendien komen er steeds weer nieuwe groepen veteranen uit andere oorlogsgebieden hiernaartoe. Zo wordt de betekenis van onze begraafplaats alleen maar groter. Herdenking heeft steeds meer met het hier en nu te maken.”

Burgemeester Krijnen is niet bang dat het fenomeen bevrijding vanwege andere brandhaarden of het overlijden van de veteranen uit de Tweede Wereldoorlog aan erosie onderhevig is. „Nee, de betekenis van de begraafplaats als symbool staat niet ter discussie. We houden deze plek relevant. Dat doen we onder andere door in te zetten op de jeugd, hen mee te nemen in deze geschiedenis die ze tevens veel leert over onze tijd.”

Groot netwerk

Vanaf de jaren vijftig komt Atletiek Maastricht vanuit het Normandische Caen met een ontstoken fakkel naar Eijsden-Margraten gejogd. „Die contacten bestaan al jaren. Ook met de beheerders van de oorlogsbegraafplaatsen in Normandië onderhouden we warme banden. Er is een groot netwerk opgebouwd. Ook op het niveau van de diplomatie en het leger. Het waren dan ook onze relaties die gouverneur Roemer, burgemeester van Maastricht Wim Hillenaar en mijzelf naar Normandië hebben gebracht voor de ceremonie. Dat was in meerdere opzichten groots. Er waren wereldleiders als Macron en Biden, maar ook wereldsterren als Steven Spielberg en Tom Hanks. We keken mijlenver uit over de stranden waar het allemaal gebeurde tachtig jaar geleden. Heel indrukwekkend. Maar de meeste indruk maakte mijn spontane ontmoeting met ‘onze’ veteraan Dominick Critelli die over de honderd is en hier op onze begraafplaats tweemaal te gast was. Hij was ook naar Normandië afgereisd en zeer verrast en blij mij te zien. Ik geloofde mijn ogen niet toen hij me begroette op de plek waar de bevrijding tijdens D-day ooit begon. De geschiedenis kreeg een levend gezicht. Wij houden haar hier ook levend, samen met de gemeenschap die zich hiervoor inzet. Daar geloven we heilig in.”

In Mesch zal op 12 september een officiële ceremonie plaatsvinden, bijgewoond door Zijne Majesteit de Koning en Hare Majesteit Koningin Máxima. Deze dag zullen ook enkele veteranen als eregasten aanwezig zijn. Het evenement wordt rechtstreeks uitgezonden door de NOS-televisie. Op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten zal in de avond een bijzondere editie van het Liberation Concert plaatsvinden. Philzuid speelt onder leiding van chef-dirigent Duncan Ward, met een keur aan solisten en het Brabantkoor, een indrukwekkend en divers programma met werken van onder anderen Beethoven, Williams, Price en Pütz. Speciale medewerking is er van soliste Suzan Seegers die We’ll meet again van Vera Lynn ten gehore brengt. Daarnaast wordt de avond geopend met de binnenkomst van het vrijheidsvuur door Atletiek Maastricht samen met kinderen uit de gemeente Eijsden-Margraten en soldaten van de 101st Airborne divisie.