Delfstoffen in Limburg: zilverzand en bruinkool in Heerlen

Waar mijnbouw voor de winning van steenkool plaatsvindt is kennis van de ondergrond van groot belang. Tijdens de zoektocht naar kolen en tijdens de exploitatie ervan zijn vele boringen verricht. Zo weet men van vele breuken diep in de aarde. Een breuk kenmerkt zich doordat aan weerszijde van een breuk de diverse laagpakketten op verschillende dieptes liggen als gevolg van de bewegingen in de aardkorst.

Een belangrijke breuk is de Feldbiss, een actieve breuk die soms een aardbeving veroorzaakt. Een andere, kleinere breuk is de Heerlerheide-breuk. Uiteraard werden hiervoor graag lokale namen gebruikt. Precies tussen deze twee breuken vinden we in de wijk Heksenberg van Heerlen de zilverzand- en bruinkoolgroeven.
Want als gevolg van deze breuken komen de zogenaamde laagpakketten van Heksenberg en Frimmersdorf aan de oppervlakte? In de eerste bevindt zich zilverzand van hoge kwaliteit en in de
andere bruinkool. Het dorpje Frimmersdorf ligt overigens in het midden van het gigantische Duitse bruinkoolgebied.

Toeristisch

Toeristisch
Bruinkool was nooit echt van groot economisch belang. Toch waren er periodes dat het loonde de bruinkoollaag te ontginnen, meestal in tijden van oorlog, wanneer de aanvoer van andere brandstoffen stokte of de prijzen te hoog werden. De bruinkoolontginningen liggen in ons land al lang achter ons. In die tijden werd van exploitanten niet verlangd het gebied na ontginning netjes achter te laten zodat de diepe kuilen volliepen
met grond- en regenwater en er kunstmatige meertjes en vijvers ontstonden, die vandaag de dag veelal geëxploiteerd worden als toeristische locaties. Op de site De Mijnstreek is de bruinkoolexploitatie in het gebied mooi in kaart gebracht.

De zilverzand in Zuid-Limburg is wel van grote economische waarde van en van topkwaliteit. In vijf groeves in Brunssum en Heerlen wordt zilverzand gewonnen in lagen van 5 tot 50m dik. De kwaliteit is zo goed dat de wereldmarktleider in kwartszandwinning zelfs overwoog onder de nabijgelegen mijnsteenberg van de Oranje Nassau Mijn IV het zand weg te zuigen. De mijnsteenberg – 45m hoog en 11 hectare groot -, had vroeger twee gangen waar in een Ondergrondse VakSchool (OVS) de leerlingen tot mijnwerkers werden opgeleid. In 2020 werd de berg tot gemeentelijk monument verklaard omdat het nog de enige intacte mijnsteenberg in de regio is. Omdat de berg ook van bijzonder natuurhistorisch belang is, werd het plan van ondergrondse zandwinning (voorlopig) afgeblazen. De zilverzandwinning leidt al decennia tot grote politieke verschillen. De berg is ooit gedeeltelijk afgegraven en is nog maar een schim van wat hij ooit was.

Silicon Valley

De kwaliteit van het zilverzand wordt bepaald door de percentages Kwarts (SiO2, siliciumdioxide als een kristal), Aluminiumoxide (Al2O3) en het IJzergehalte (Fe2O3). Hoe minder aluminiumoxide en ijzer hoe beter. Zilverzand bestaat voor 97 tot 99,8% uit Kwarts, is dus nauwelijks verontreinigd en is daardoor spierwit: zilverzand.

Het Heerlense zilverzand kent vele toepassingen, met name als basisgrondstof voor de glasindustrie (55%). Meer dan 60% van glas bestaat uit zilverzand. Ook dient zilverzand als grondstof voor de keramische industrie (20%) ten behoeve van email en porselein, als grondstof voor mallen bij gieterijen (10%) en de chemische industrie (15%). Silicon Valley is om die reden zo genoemd vanwege het Silicium, toegepast in transistors, diodes (LED) en chips, dat gemaakt wordt van zilverzand.

De grootste zilverzandgroeve ligt aan de voet van de Mijnsteenberg, waar zich ooit de Oranje Nassau Mijn IV bevond. De toegangsweg (Koolkoelenweg) ernaar was gefl ankeerd door woningen van Alphons Boosten, die ook de nabijgelegen Sint Gerardus Majella Kerk (Heerenweg 45) ontwierp (1936). Diverse gerenommeerde Limburgse kunstenaars maakten werk voor de kerk. Soms pro deo… vrijwillig en onbetaald. De ophoging voor
de spoorlijn tussen de Oranje Nassau III en IV is goed waarneembaar in het landschap
en is nu een fietspad (verlengde Koolkoelenweg).

Horeca

Bij Brasserie Mijn Streek in Heerlen staat lekker eten en ontspannen centraal. In het hoogste restaurant van Heerlen, op de vijfde etage van het Glaspaleis SCHUNCK, kun je in een gezellige en informele sfeer genieten van sharing gerechten, los of in de vorm van een menu, of alleen een drankje. Er wordt bij voorkeur gewerkt met producten uit de eigen streek en aan het ritme van de seizoenen, en dit met het mooiste uitzicht van Heerlen.
Bongerd 18, Heerlen (NL) – mijn-streek.nl

Activiteit

Het Nederlands Mijnmuseum in Heerlen brengt dat wat vergeten, bedolven, bedekt of opgeborgen is uit de diepte weer naar de oppervlakte. Het doel van het museum is om de diepgenestelde geschiedenis van de mijnindustrie levend te houden en de verhalen uit die tijd boven te blijven halen.
Mijnmuseumpad 2, Heerlen (NL) – nederlandsmijnmuseum.nl

Overnachten

Geniet in stijl en kom tot bezinning in een oase van groene natuur, rust en romantiek bij Kasteel TerWorm. Het kasteel, te midden van Franse rococotuinen en een natuurpark, dateert uit de veertiende eeuw.
Terworm 5, Heerlen (NL) – terworm.nl