Delfstoffen in Limburg: Turf in Griendtsveen
In de peel, het gebied op de grens tussen Limburg en Noord-Brabant, werd tussen 1850 en 1960 een laag van tussen de vier en acht meter veen afgegraven. Het veen werd gedroogd tot turf. Dit gold sinds de 13e eeuw als een belangrijke brandstof in de streek, maar pas halverwege de 19e eeuw werd het er op grote schaal gewonnen.
Tegenwoordig is deze delfstof niet meer zichtbaar. Toch zie je de sporen ervan nog altijd in het landschap. Want daar waar veen werd afgestoken, kreeg het water de kans om aan de oppervlakte te komen. Het resultaat? Een verrassend mooi waterlandschap. Nationaal Park de Groote Peel en de Strabrechtse Heide gelden anno nu als de rijkste vogelgebieden in West-Europa. Weidse natuur, een overdaad aan flora en fauna en ongerepte veenmoerassen kenmerken het gebied.
De veenwinning heeft op allerlei manieren een stempel gedrukt op het gebied. Neem bijvoorbeeld het dorpje Griendtsveen. De historie van dit gehucht is nauw verwant aan de ontginning van de Peel. Jan van de Griendt, een koopman uit Den Bosch, legde een spoorlijn aan van Eindhoven naar Venlo om het veen af te kunnen voeren. Hij stond in 1853 aan de wieg van de “Maatschappij tot ontginning en vervening van de Peel” (later werd dat “Maatschappij Helenaveen”). De naam van het dorp is dus een samentrekking van de oprichter en de delfstof die er uit de grond kwam: het veen. Door de veenwinning is Griendtsveen het enige dorp dat nooit een agrarische functie heeft gehad. Het leefde puur van het veen.
Ook in de architectuur zie je de sporen van de veenwinning terug. De arbeiders die er neerstreken om het veen te steken, werden ondergebracht in plaggenhutten. Kleine, onooglijke huisjes op getrokken uit heideplaggen. Daar woonden de allerarmste mensen van het dorp. In het Peelmuseum in America – vlakbij Griendtsveen – zie je nog twee van zulke hutten. En hoewel de gammele, oncomfortabele hutjes in 1901 verboden werden, duurde het tot begin jaren ‘30 voordat de laatste arbeiders eruit vertrokken.
Dorp Griendstveen en Peelmuseum America als herinnering
De opzichters, stafleden en directeuren woonden in imposante villa’s, allemaal eigendom van de familie Van Griendt. Deze huizen werden ook wel apostelwoningen genoemd, want in de ogen van de veenarbeiders waren de stafleden ‘volgelingen’ van de familie Van der Griendt. Van de twaalf apostelwoningen zijn er nog tien over en deze zijn – weliswaar alleen van de buitenkant – te bezichtigen. Feit is dat de hiërarchische verhoudingen in het bedrijf in de woningbouw werden voortgezet.
De Peel is niet alleen een prachtig natuurgebied, rijk aan vogels en planten; de streek vormde ook de inspiratie voor het nummer ‘De Peel in brand’ van Rowwen Hèze. Zanger en bandleider Jack Poels kijkt in dit melancholische lied terug op zijn jeugd in de streek. Vanuit zijn slaapkamerraam ziet hij het avondrood van de ondergaande zon boven de Peel en associeert dit met brand. Het nummer staat sinds 2013 in de Top2000 van Radio 2.
De streek vormde ook inspiratie voor Rowwen Hèze
Proeven
In America is café Boëms Jeu nog een écht bruin café. Het biedt veel sfeer. En, het is het stamcafé van de populaire band Rowwen Hèze. Pastoor Jeukenstraat 27, America (NL) – facebook.com/CafeBoemsJeu/
Doen
In Deurne bevindt zich het Toon Kortooms Park, een plek waar alles kan. Zo is er een blotevoetenpad, een museum en worden er demonstraties turfsteken gegeven. Griendtsveenseweg 80, Deurne (NL) – toonkortoomspark.nl
Slapen
Op loopafstand van de Limburgse Peel bevindt zich B&B De Turffabriek Griendtsveen. Een voormalig fabrieksgebouw gebouwd in 1899 omgetoverd tot bed and breakfast. De B&B bestaat uit twee accommodaties; De Loft en De Fabriek. Allebei zijn van alle gemakken voorzien met een zonnig terras, privé badkamer, gratis Wi-Fi en optioneel bij te boeken ontbijt. Deurneseweg 2B, Griendtsveen (NL) – deturffabriek.nl
(her)ontdekt LIMBURG, de rijkste provincie met DELFSTOFFEN
Limburg is anders dan de rest van Nederland, zo valt veelvuldig te horen. De bezoekers van elders ervaren deze regio als ‘een stukje buitenland’.
Dat ‘anders’ heeft onder meer te maken met de vele delfstoffen die hier te vinden zijn. Limburg is de meest unieke en rijke Nederlandse provincie als het gaat om delfstoffen. Kalksteen, grind, industriezand, zilverzand, löss, mergel, steenkool, bruinkool, turf, vuursteen, je vindt het hier allemaal.
In deze gids, die Chapeau Magazine produceerde in opdracht van Provincie Limburg, nemen Ludo Diels en architect Niek Bisscheroux je mee langs winningsgebieden in negen Zuid-Limburgse gemeenten en leggen de delfstoffen als het ware bloot.
