Alsof het nooit anders is geweest

Het jubilerend Theater aan het Vrijthof heeft een relatief jonge geschiedenis. Dit najaar is het 25 jaar geleden dat de laatste hand werd gelegd aan de bouw. In januari was de eerste voorstelling. Voorheen speelden zich op dezelfde plek in hartje Maastricht heel andere dingen af. De bouw van het theater was politiek en economisch gezien een hele toer. Oud-burgemeester Philip Houben verzorgde nog voor de opening een ‘Uit Probeer Avond’ met liedjes en voordrachten. Een geboren artistiek talent, zo bleek. Met genoegen kijkt hij nu terug.

De burgemeester van Maastricht was er die avond ook, zegt Philip Houben schertsend. Zijn pretogen demonstreren dat hij er nog altijd met plezier aan terugdenkt, zijn one-manshow van tweeënhalf uur, waarmee hij de vele ‘gulle gevers’ wilde bedanken voor hun bijdrage aan de totstandkoming van het nieuwe theater. Houben was zelf de burgemeester, maar die avond was hij eerst en vooral de artiest en zat hij niet in de zaal, maar stond hij op het podium. Begeleid door Tonny Eyk op de piano en met als gastartiest André Rieu met zijn salonorkest. Diens wereldwijd succes moest toen nog komen.

De politieke besluitvorming om aan de noordkant van het Vrijthof een stadtheater te vestigen, was een trapeze-oefening die jaren vergde. Tien eeuwen geleden stond er op dezelfde plek een zogeheten palts, een groot hertogelijk paleis. Nadien, vanaf de dertiende eeuw, verrees hier een nonnenklooster van de congregatie van de Witte Vrouwen.

De doelstelling van de orde was om ‘gevallen vrouwen’ te bekeren. „De uit de geschiedenisboeken bekende Marieken van Nieumegen heeft hier de laatste vijfentwintig jaar van haar leven doorgebracht,” vertelt Houben. Eind achttiende eeuw kwam de stad onder Frans gezag en kwam er een einde aan de kloosterfunctie. Op de plek werd een generaalshuis gebouwd met een militaire functie. Na de Fransen waakte generaal Dibbets namens Koning Willem 1 over de loyaliteit naar het Koninkrijk der Nederlanden, waardoor de voorgenomen aansluiting bij België verhinderd werd. In de loop der tijd kregen de gebouwen ook andere functies. Zo was er een tijdlang een wijnhandel in gevestigd. In de twintigste eeuw ging het zogeheten Generaalshuis naar de gemeente Maastricht en die gaf het de functie van politiekantoor (inclusief cellen), stadsbibliotheek en stadsarchief.

‘Houben was de burgemeester, maar die avond was hij de artiest en stond hij op het podium.’

„Op een gegeven moment voldeden de gebouwen niet meer aan de eisen van de tijd en begon een idee van pal na de oorlog, om er een theater te vestigen, nieuw leven te krijgen. De schouwburg van Maastricht, de Bonbonnière, verkeerde in slechte staat en was bovendien te klein. En het Limburgs Symfonie Orkest moest zich behelpen met het Staargebouw, dat ook gedateerd was. Het raadslid Theo van Aalst kwam als eerste met het idee om de functies van theater en muziekhuis te combineren in een nieuw gebouw en wel aan het Vrijthof.

Maar de kwestie lag gevoelig, een flinke groep Maastrichtenaren vond een theater te elitair.” In 1985 kwam Philip Houben als burgemeester naar de stad. „Toen bleek de tijd wel rijp voor een nieuw theater. Maastricht had ambities als universiteitsstad. Het Céramiqueplan werd ontwikkeld. En bij economische vooruitgang hoort ook een goed cultureel klimaat. Het projectbureau Coumans en architect Arno Meijs namen het initiatief tot een plan voor een theater en muziekhuis dat 30 miljoen gulden zou kosten. Dat hebben ze nadien noodgedwongen teruggebracht naar 23,5 miljoen.

Het voltallige gemeentebestuur met Toon Hermans in het theater

Ter vergelijking, de Stopera in Amsterdam kostte 235 miljoen. We bleven dus bescheiden. Het probleem was alleen dat de gemeente samen met Rijk en provincie niet verder kwamen dan 17 miljoen. Toen heb ik een stichting opgericht om vanuit het bedrijfsleven en fondsen de resterende 6,5 miljoen op tafel te krijgen.” De burgemeester trok zelf de stoute schoenen aan om de bedrijven over de streep te trekken, te beginnen bij de grootste. „Ik begon bij de KNP en die wilde vanwege een bijzonder jubileum iets extra’s doen voor de stad. Na veel wikken en wegen stelde directeur Frank de Wit het genereuze bedrag van 1 miljoen gulden ter beschikking. Met daarbij het voorstel om de grote zaal dan de Koninklijke Nederlandse Papierfabriekzaal te noemen. Dat klonk niet lekker natuurlijk. Toen heb ik de Papyruszaal voorgesteld,” zegt hij met een veelzeggende glimlach.

Houben trok persoonlijk ook DSM, ABN AMRO, Rabobank, SNS en tal van Maastrichtse bedrijven en nationale fondsen over de streep. Ze staan allemaal vermeld in het huidige theater. Op 4 januari 1992 stond Houben zelf op de planken tijdens de ‘Uit Probeer Avond’. „Ik was niet de eerste die er optrad.

Philip Houben met de toenmalige premier Ruud Lubbers

Tijdens de bouw had ik Toon Hermans, met wie ik een goed contact had, zover gekregen dat hij in het eerste deel van het gebouw, tussen de steigers, een korte conference verzorgde voor een aantal gulle gevers. Hij had die speciaal geschreven. Onvergetelijk, wat een talent had die man. De teksten voor mijn eigen avond schreef ik vooral ’s nachts, want overdag was het te druk, ondermeer vanwege de voorbereiding van de Eurotop. En ik had enige trouvailles, zoals een rijdend spreekgestoelte, wat tot de nodige hilariteit leidde.” In de jaren na de opening was Philip Houben een vaak geziene gast, niet alleen ambtshalve maar ook als grote cultuurliefhebber.

„Cultuur is heel belangrijk voor de ontwikkeling en uitstraling van een stad. Dit theater is niet meer weg te denken en geeft ook veel terug aan de stad. Niet alleen door een brede en artistieke programmering maar ook door festivals zoals Musica Sacra, During TEFAF en de Nederlandse Dansdagen. Ik hoop nu dat de Bonbonnière snel kan worden gerestaureerd. Het is een prachtig gebouw en hoort bij Maastricht. Bovendien zou de stad daarmee een mooie middenzaal krijgen en daarmee het theateraanbod compleet maken.”

 Foto’s: Hugo Thomassen