Van Vondst tot vitrine

Jagers, boeren, Romeinen, Spanjaarden, Fransen. Dat Limburg kan bogen op een kleurrijke geschiedenis, is niets nieuws. Wat wel een nieuwe ontwikkeling is, is dat het verleden, aangemoedigd door onder andere de Provincie Limburg, in toenemende mate tastbaar wordt gemaakt. Dat gebeurt door zowel professionals als vrijwilligers. Bij grote, maar vaak ook kleinschalige historische projecten. Ze weten het reilen en zeilen van stokoude en minder bejaarde beschavingen op bijzondere wijze vorm te geven door er op een andere, lees creatieve manier mee om te gaan en krijgen daartoe ook de middelen aangereikt. ‘Archeologie’ is het toverwoord. ‘Van vondst tot vitrine’ schetst in vier woorden het proces.

,,Wat is archeologie? Mensen hebben daar vaak een verkeerd beeld bij,” zegt Madelon Demeijer, coördinator van het in hartje Heerlen gevestigde De Vondst, Centrum voor Archeologie in Limburg. „Mensen die naar schatten graven. Of een stoffige geleerde die voorafgaand aan een bouwproject of gebiedsontwikkeling met een kwastje in zijn hand centimeter voor centimeter de bodem afzoekt.”

Escape Room
Het is niet meer de archeologische wereld van vandaag de dag, legt Demeijer uit. „Wij zien een toenemende belangstelling voor de eigen, plaatselijke geschiedenis. Ook zien we een toenemende behoefte naar het beleven, waarbij iedereen, van jong tot oud, zich voor korte of langere tijd archeoloog kan noemen. Bodemvondsten helpen de geschiedenis inzichtelijk te maken en te conserveren. Zonder vondsten blijven de verhalen over het verleden vaag en ontastbaar. Materiaal vastpakken dat iemand héél lang geleden ook al in zijn handen heeft gehad, zorgt voor een bijzondere associatie in het brein.”

Wie De Vondst bezoekt, opent in feite een duizenden pagina’s tellend geschiedenisboek, dat niet alleen zeer rijk, maar ook nog eens driedimensionaal geïllustreerd is. Bezoekers kunnen professionele restauratoren live aan het werk zien, maar ook op allerlei manieren zelf aan de slag met materiaal uit het verleden. Trots zijn ze bij De Vondst op de Escape Room, een spannend spel waarbij je, samen met anderen, aan de hand van archeologische onderzoeksmethoden op zoek gaat naar de ‘Schat van het verleden’ die door een geheim genootschap is verborgen. ,,Archeologie is niet alleen van de wetenschap. Ook onze bezoekers leveren een bijdrage aan de geschiedenis,” zegt Madelon Demeijer.

Groot historisch besef
Gelukszoekers? Zo wil Bart Moonen, beleidsmedewerker archeologie bij de provincie Limburg de talloze ‘amateurs’ die er in hun vrije tijd met een metaaldetector op uittrekken, beslist niet noemen. „Het zou getuigen van minachting voor het waardevolle werk dat ze verrichten,” zegt hij in het infocentrum van Stichting Ons Fort in Venlo, waar enkele vrijwilligers met bijna onmetelijk geduld bezig zijn een logisch verband aan te brengen in duizenden scherfjes aardewerk. Sinds oktober 2019 is Ons Fort een officieel museum. „Vrijwilligers gaan vaak met een groot historisch besef op pad. Tijdens hun zoektochten proberen ze niet alleen voorwerpen, maar ook andere waardevolle informatie op te diepen. Als iets op Marktplaats belandt is het klaar: weg archeologische vondst, weg verhaal. Maar in de praktijk zien we dat ook mensen die echt iets van grote waarde aantreffen – zoals de twee muntschatten van de Eburonen die vorig jaar in Graetheide door amateurarcheologen werden gevonden – de officiële weg bewandelen. Hun werk is gepresenteerd in het Limburgs Museum.”

De muntschat van de Eburonen geeft me-teen het grote historische belang van lokaal archeologisch veldwerk aan, zegt Moonen. „Geschiedschrijving is in de loop van de historie altijd verricht door overwinnaars. Zij hadden er alle belang bij dat hun heldendaden werden opgetekend en doorverteld. De archeologie haalt andere verhalen naar boven. Bijvoorbeeld dat mensen bang waren voor wat komen ging. Waarom zouden ze anders hun bezittingen begraven?”

Smaak van het verleden
De provincie Limburg ondersteunt concrete projecten op het gebied van lokale archeologie met subsidies die behoorlijk kunnen op-lopen. Daarnaast moedigt ze historisch bevlogen ondernemers aan om ook een duit in de steeds omvangrijkere archeologische zak te doen. „Een prachtig voorbeeld van een ondernemer die het verleden levend houdt is Joost Linsen van restaurant Guulke in Nederweert,” zegt provincie-archeoloog Bart Moonen. „Hij heeft naar aanleiding van de ontdekking van een oud cachot een speciaalbier op de markt gebracht dat ver-wijst naar een roemrucht stuk Nederweerts verleden, dat is opgediept in samenwerking met een lokaal historicus. Het gaat over een beruchte bendeleider Jan-Antoon Corts, bijgenaamd Kleine Toon, die halverwege de achttiende eeuw behoorlijk huishield in de Peelstreek. Na een klopjacht werd hij gearresteerd, vastgezet in het cachot en uit-eindelijk op gruwelijke wijze terechtgesteld op de Mildert in Nederweert. Het speciaal-bier heeft een klinkende naam gekregen: Krepuulke. Bart Moonen, na het nemen van een slok: „Hier wordt op bijzondere wijze de geschiedenis levend gehouden. Ook dat is archeologie.”