Turks Fruit
We kochten vorige week een doos Turks fruit in de bazaar in Istanbul. Daar was het aangenaam, want binnen, terwijl het buiten net zo grijs, nat en koud was als in Nederland. Het is overigens geen fruit, dat ‘Turkish delight’, het is gewoon snoep. Behoorlijk zoet, onze tandarts zal er niet blij mee zijn.
Ons geweten compenseerden we door mooie kruiden zoals safraan te kopen. De bazaar is nog zo’n authentieke plek waar je je echt in Turkije waant. Maar waar ook de mores geldt dat je er alleen mannelijke verkopers treft, geen enkele vrouw achter de toonbank.
In de moderne winkelcentra is dat anders, daar heb je ook verkoopsters. Dat is een van de vele voorbeelden hoe Turkije en zeker Istanbul uit twee werelden bestaat. De ene is streng gelovig, de ander seculier en meer modern. Opvallend is wel dat de gelovigen oprukken. Als je pakweg twintig jaar geleden in deze miljoenenstad kwam, zag je nog nauwelijks hoofddoeken, laat staan een niqab. Nu is dat al heel anders. Het percentage vrouwen met hoofddoek is ook in de metropool Istanbul flink gestegen, hoewel je er nog veel vrouwen ziet die modern-westers gekleed gaan. En in tegenstelling tot vroeger zie je hier en daar een vrouw in niqab, dus dan zijn alleen de ogen onbedekt. Iets waar ik maar niet aan kan wennen, ik vind het akelig en niet vriendelijk overkomen.
Hoe de positie van de vrouw zich in Turkije gaat ontwikkelen, interesseert me zeer. Heel wat vrouwen daar, opgegroeid met de seculiere principes van Ataturk, zijn geëmancipeerd en mondig. Ze laten zich niet door de man in een hoek zetten. Maar hun positie staat onder druk. Niemand minder dan de president van het land, Recep Tayyip Erdogan, zei onlangs in een toespraak dat de vrouw moet beseffen dat haar belangrijkste taak is om moeder te zijn. Hij zei er nog net niet bij dat ze achter het aanrecht thuis hoort, maar veel moderne Turkse vrouwen zijn woedend op hem. ‘Ik zet meteen de tv uit, als hij erop komt’, vertelde me een oudere vrouw, die gewend is aan de vrijheid die Ataturk destijds voor de vrouwen creëerde. ‘Een dictator, zo corrupt als de hel’, zo sprak ze over de huidige president.
Het zou goed kunnen, maar hij heeft momenteel wel de macht. En hij gaat steeds verder. Hij liet zich laatst ook ontvallen dat Amerika niet ontdekt zou zijn door Columbus, maar door ‘een moslim’. En van de week noemde hij het instituut Nobelprijs een ‘typisch westerse instelling die geen rekening houdt met de islamitische cultuur’.
Dan heb ik het nog niet over de bemoeizucht door de Turkse regering met de Turken die elders wonen, zoals in Nederland bijvoorbeeld. De regering in Den Haag kreeg een draai om de oren vanuit Ankara en durfde tot mijn ontsteltenis nauwelijks wat terug te zeggen.
Een gevaarlijke man, die Erdogan. Hij drijft steeds verder weg van de seculiere principes van Ataturk en probeert de islam als basis op te leggen voor de Turkse bevolking. In dat beeld past ook het gegeven dat hij opdracht heeft gegeven tot de bouw van een nieuwe mammoet-moskee in Istanbul, nog groter dan de toch al niet geringe moskees die er nu staan. En bouwen kan de Turkse president. Zijn nieuwe paleis bij Ankara is vijftig maal groter dan het Witte Huis in Washington. Zelfs Versailles is er niks bij. Mensen met een dergelijke grootheidswaanzin kunnen een hoop ellende aanrichten, zo heeft de geschiedenis ons geleerd.
De islamisering van Turkije gaat in een hoog tempo. Op middelbare scholen en universiteiten mogen vrouwelijke studenten geen make up meer dragen. Een futiliteit zou je zeggen, maar ik vind dat juist veelbetekenend. Net zoals de almaar toenemende maatregelen om de verkoop van alcohol tegen te gaan. Niet om redenen van gezondheid, maar puur vanwege de religie.
Op journalisten heeft het bewind van Erdogan het ook niet. Turkije is het land met de meeste gevangen genomen journalisten ter wereld! Een onlangs na vijf jaar vrijgelaten journaliste vertelde dat ze geen idee had waarom ze zo lang had vastgezeten, er was geen aanklacht.
Op kleine schaal merkte ik er zelf ook wat van. Onze cameraman wilde uiteraard zijn apparatuur meenemen naar Istanbul voor een reportage rond het concert van André Rieu aldaar. Zoals we dat op heel wat plekken in de wereld gedaan hebben. Maar bij het horen van het woord ‘camera’ kwam vanuit de ambassade in Den Haag een hele bureaucratische procedure los die eindigde in Ankara. Als we vele formulieren konden invullen, iemand in Turkije de hele avond mee zouden laten gaan en vóór de uitzending het opgenomen materiaal zouden tonen aan het ministerie van informatie, dan zou het eventueel mogelijk zijn om met een camera te komen. Maatregelen die passen bij een dictatuur, niet bij een land dat zich democratisch noemt.
We hebben deze horde eenvoudig ontweken door zonder camera af te reizen, en terplekke eentje te huren. Hopla, zo kan het ook. Maar toch, je zult er maar wonen. Voor wie de komende zomer met vakantie gaat in Turkije, het mooie weer, de doorgaans vriendelijke mensen en het fraaie landschap, dat is één kant van de medaille. Erdogan poetst steeds meer die andere kant op.
Jo Cortenraedt
