Laten we eens ophouden Napoleon de schuld te geven
Dus het is de schuld van Napoleon dat aan het begin van de negentiende eeuw de wijnbouw uit onze contreien is verdwenen? Really? Een verhaal dat al zo lang rondzingt en zo hardnekkig is, moet wel een kern van waarheid hebben, zou je zeggen. De afgelopen week werd ik tot twee keer toe met het gegeven geconfronteerd. Een Limburgse maker van mousserende wijnen verwees ernaar in een interview. En een paar dagen eerder was ik in een wijnzaak, waar de verkoper erover begon tegen een klant.
Nu kan het natuurlijk best zijn dat er in de Franse Tijd een enkele overijverige ambtenaar is geweest die een paar wijnstokken heeft laten rooien en dat dat vervolgens in een of ander proces-verbaal gekomen is. Maar stelselmatig en op grote schaal wijnstokken weghalen? In opdracht van een Franse keizer die gelet op zijn Europese aspiraties wel wat anders aan zijn hoofd had dan zich sappel maken om een paar monniken of keuterboertjes met wat druiven in de tuin?
Ik hoorde het verhaal een kleine vijfentwintig jaar geleden voor het eerst. Ik was net naar het zuiden verhuisd om bij een van de Limburgse kranten te gaan werken. Mijn nieuwe collega’s ontdekten al gauw dat ik een bijzondere belangstelling had voor wijn én voor culinaire geschiedenis. Dus werd ik snel bijgepraat. ,,Deze streek kende ooit een bloeiende wijnbouw”, verzekerde een wat oudere, erudiete redacteur me. ,,Helaas heeft Napoleon hier alle wijnstokken laten rooien. Protectionisme. Hij wilde de Franse wijn beschermen.”
Het doet denken aan een andere culinaire mythe die steeds opnieuw weer opduikt. Zo rond mijn tiende hoorde ik tijdens een bezoek aan Slot Loevestein in Poederoijen de gids vertellen dat er in de Gouden Eeuw zoveel zalm in de Nederlandse wateren rondzwom, dat de op Loevestein werkzame dienstmaagden in hun arbeidscontracten lieten opnemen dat ze niet meer dan twee keer per week zalm hoefden te eten.
Ook dit verhaal heb ik de afgelopen tientallen jaren talloze malen gehoord. In allerlei varianten en tot in België, Duitsland en zelfs Frankrijk toe. Maar een klein snufje gezond verstand leert dat het eenvoudigweg niet waar kan zijn. Ga maar na: nog niet eens zo heel erg lang geleden werkten dienstbodes zes dagen per week. En niet acht uur per dag, maar van de vroege morgen tot de late avond. Zouden ze dat hebben gedaan op basis van een arbeidscontract waarmee ze naar believen konden wapperen als iets hen niet aanstond? Het lijkt me erg stug.
Dat Napoleon zou hebben gevonden dat wijn alleen uit Frankrijk diende te komen, is een vlieger die evenmin de lucht ingaat. Het gebied dat tegenwoordig wordt aangeduid als Limburg was van 1794 tot 1814 namelijk een stukje Frankrijk. Burgers hier hadden dezelfde rechten en plichten als de overige Fransen. Als het hier al wemelde van de wijnranken, dan stonden die dus op Franse bodem. En werd er bijgevolg Franse wijn van gemaakt, al is het nauwelijks voorstelbaar dat de kwaliteit iets was om over naar Parijs te schrijven.
Ik heb het voor de zekerheid nog even gecheckt bij Geurt van Rennes, de zoon van wijlen Jaap van Rennes, stichter van Wijnkasteel Genoels-Elderen in Riemst. Geurt is onder meer werkzaam als wijnbouwadviseur en docent wijnbouw in Hasselt. Hij werkt alweer een tijdje aan een boek over de geschiedenis van de wijnbouw in Limburg. Naar eigen zeggen heeft hij inmiddels meer dan vijfhonderd wetenschappelijke bronnen verzameld. ,,Ik heb waterdichte bewijzen dat het verhaaltje van Napoleon absolute onzin is”, antwoordt hij per sms. ,,Propaganda van de overwinnaars.”
Op zijn internetsite geeft Van Rennes een plausibele verklaring voor het feit dat de wijnbouw begin 19de eeuw uit het huidige Limburg is verdwenen. Niet Napoleon heeft de ‘Limburgse’ wijn volgens hem de nekslag gegeven, maar een klimaatomslag als gevolg van een gigantische vulkaanuitbarsting op Soemwaba, een klein eiland in de Indonesische archipel . De uitbarsting van de Tambora is de boeken ingegaan als de grootste tot nu toe. De ramp kostte aan meer dan twaalfduizend mensen het leven; zeker honderdduizend mensen stierven in indirecte zin als gevolg van hongersnood door mislukte oogsten en onbruikbaar geworden landbouwgronden.
De effecten van de uitbarsting waren wereldwijd te merken. De gevolgen waren zelfs zo groot dat het jaar 1816 bekendstaat als ‘het jaar zonder zomer’. Van Rennes schrijft dat de temperatuur met ongeveer 3°C daalde. En dat in een tijd dat het toch al een flink stuk kouder was dan nu. ,,In de winter van 1815-1816 was de invloed op de temperatuur nog groter. Het is door deze vreselijk koude winter dat de wijnbouw uit onze regionen volledig verdween. Niemand dacht aan de heraanplant van wijngaarden. De hongersnood die Europa in de daaropvolgende zomer trof zorgde er voor dat alle beschikbare grond voor voedsel werd gebruikt.”
En Napoleon? Die had inmiddels zijn Waterloo gevonden. ‘In het jaar zonder zomer‘ was hij al lang en breed verbannen naar Sint-Helena, waar hij op 5 mei 1821 overleed. Helaas veel te vroeg om te kunnen genieten van de voor hem bestemde zoete Zuid-Afrikaanse uit datzelfde jaar.
Het toeval wil dat de afgelopen week op een een uiterst zeldzaam flesje 1821 Grand Constance uit de voorraad van Napoleon onder de hamer ging voor bijna 14.000 euro. Huh? Maar Napoleon vond toch dat wijn Frans diende te zijn? Niet dus. Laten we Napoleon twee eeuwen na diens overlijden voor eens en voor altijd vrijpleiten van het om zeep helpen van de Limburgse wijncultuur.
