Kunstmatige intelligentie als maatschappelijk fenomeen
Als er één gebied valt te benoemen waar innovaties elkaar in rap tempo opvolgen dan wel in de kunstmatige intelligentie, ook wel Artificial Intelligence, afgekort AI. Ontwikkelingen op dit gebied gaan over technologische innovaties, zoals slimme computers die medische MRI-beelden interpreteren, maar ook over ethiek: belastingdienstcomputers die mogelijk discrimineren bij de opsporing van toeslagenfraude. Binnen de Open Universiteit in Heerlen leidt Martijn van Otterlo ontwikkelingen rondom beide aspecten.
AI staat hoog op de nationale agenda. En ook Limburg maakt deel uit van de zogenaamde AI Coalitie waarin kennisinstellingen, overheid, ondernemers en de Brightlands-campussen samen optrekken. „Limburg maakt zich op dit gebied breed. En dat is maar goed ook”, zegt Martijn van Otterlo. „Want de opkomst van AI kun je op het eerste gezicht vergelijken met de uitvinding van de boekdrukkunst of de stoommachine, maar dan maal tien. Vrijwel alle beroepen krijgen met AI te maken.”Als een monster dat niet in bedwang te houden is. Zo beschreef Mary Shelley in haar befaamde roman Frankenstein het zelfgemaakte misbaksel dat zich oncontroleerbaar tegen zijn maker keert. Een schrikbeeld. En een slijtvaste metafoor voor de oncontroleerbaarheid van techniek die ook buiten het literaire domein tot de verbeelding spreekt. Zeker in de huidige tijd waarin AI-technologie inmiddels alomtegenwoordig is. „AI valt niet meer te stoppen”, zegt Martijn van Otterlo, die als expert gevraagd is om voor de Open Universiteit een nieuwe AI-opleiding te ontwikkelen. ,,Algoritmen, wiskundige formules die op basis van gegevens informatie selecteren en analyseren om tot een oplossing te komen, zijn overal. Steeds vaker ervaren we voorspellingen en beslissingen door algoritmen. In Amerika zijn er bijvoorbeeld bedrijven die met AI de sociale media van je potentiële oppas bestuderen om te kijken of deze wel te vertrouwen is.”
Veiligheid en Privacy
AI heeft zich sterk ontwikkeld sinds de tijd dat mensen computers begonnen te programmeren. Tegenwoordig wordt AI vooral ingezet voor digitale innovatie in tal van sectoren. Van de retail, finance en logistiek tot zorg, overheid en landbouw: overal kunnen ‘data’ als grondstof dienen voor AI om diensten te innoveren. Ook op het gebied van de medische zorg en het onderwijs is AI niet meer weg te denken. En dan komen ook thema’s als veiligheid en privacy aan de orde. „De mix van techniek en samenleving staat centraal bij de Open Universiteit.”
Ethiek
AI brengt naast innovatie ook ethische consequenties. ,,Er ontstaat een nieuwe digitale cultuur die zich overal manifesteert”, zo constateert Van Otterlo. „Deze wordt gestuurd door algoritmes van bijvoorbeeld Netflix en Instagram en heeft zo invloed op onze smaak en onze omgangsvormen. Het is meer dan techniek, dat moge duidelijk zijn. De kunst is om hiermee te leren omgaan.” De Open Universiteit haalde de uit Nijmegen afkomstige Van Otterlo (44) kortgeleden binnen. ,,Ik promoveerde in Twente in de Technische Informatica maar eigenlijk deed ik vooral AI. Ik woonde ook in Leuven en Freiburg om onderzoek te doen naar het zogenaamde reinforcement learning. Simpel gesteld: het ontwikkelen van computers met een leervermogen voor gedrag. Dit soort zelflerende systemen wordt bijvoorbeeld gebruikt om zelfrijdende auto’s te besturen. Heel fascinerend die techniek, maar dus ook belangrijk om te bezien wat de maatschappelijke consequenties voor de lange termijn zijn. Daar verdiep ik me ook al zo’n acht jaar in.”
AI coalitie brengt ook Limburg op stoom
Samenwerken met AI?
Het zou je in een gesprek met Martijn van Otterlo gemakkelijk kunnen duizelen. Zaken als deep learning, algoritmes en robotica vliegen al pratend in de rondte. „In de nabije toekomst zullen we dus in de meeste beroepen moeten samenwerken met AI-systemen en hun voorspellingen. Enerzijds moeten mensen zich gaan aanpassen aan de ‘logica’ van die systemen, door ze beter te begrijpen, door scholing. Anderzijds moeten die systemen zich aan ons aanpassen door te leren wat onze normen en waarden zijn, bijvoorbeeld als het gaat om discriminatie of privacy.”
AI Coalitie en veelzijdigheid
Bewustwording van de implicaties van AI is iets waarvoor Martijn van Otterlo zich sterk maakt. ,,De komende jaren moeten minimaal drie miljoen mensen op het gebied van AI bijgeschoold worden. Er is vrijwel geen beroep denkbaar dat hier niet mee te maken krijgt. Ik denk dat wij als Open Universiteit dit thema op een unieke wijze benaderen. Studenten studeren bij ons vaak naast hun baan, en brengen dus veel kennis en kunde mee uit hun eigen bedrijf. Fascinerend hoe men elkaar kan inspireren en hoe er een boeiende interactie ontstaat tussen mensen met diverse achtergronden. AI staat in Europa hoog op de politieke agenda. Limburg doet mee aan de landelijke AI Coalitie waarin kennisinstellingen, ondernemers en overheid samen optrekken. Deze coalitie neemt in omvang en betekenis toe.”Martijn van Otterlo raakt over dit onderwerp niet snel uitgesproken, zo blijkt. Hij heeft er zijn eigen website op afgestemd. martijnvanotterlo.nl is een wetenschappelijke bibliotheek op zich. Het blijkt dat hij ook graag bibliotheken bezoekt. „Ik ben ook een fervent liefhebber van boeken over utopieën en geopolitiek, plus een passionele fotograaf en fietser.” Hij is dus van meerdere markten thuis. OU.nl
