In een paar weken tijd is onze wereld compleet veranderd. Veel van wat vanzelfsprekend was, is dat ineens niet meer. Wie in de stad door de bijna uitgestorven winkelstraten loopt, ervaart een surrealistisch gevoel. Alsof we in een film zitten, waarvan helaas niemand weet hoe lang hij nog duurt.
Het coronavirus en de gevolgen daarvan leiden ook tot juridische vragen. Wat als iemand zijn contractuele verplichtingen niet kan nakomen, en zich op overmacht beroept?
Partijen mogen in hun contract zelf bepalen wat zij onder overmacht verstaan, dus allereerst zal gekeken moeten worden of daarover iets is afgesproken en zo ja, hoe die bepaling dan moet worden uitgelegd. Als er in het contract staat dat een epidemie of pandemie overmacht oplevert, is het duidelijk. Maar wat als er bijvoorbeeld alleen over natuurrampen wordt gesproken?
Natuurramp
Is het coronavirus een natuurramp? Misschien niet in de letterlijke zin van het woord, maar als je kijkt naar wat partijen met hun overmachtclausule bedoeld hebben, vermoed ik dat een beroep op overmacht wel slaagt. Staat er niets over in het contract, dan kan de coronacrisis nog steeds overmacht opleveren, maar dat zal per geval moeten worden bekeken.
Stel dat een beroep op overmacht slaagt, wat zijn dan de gevolgen? In geval van overmacht kan een tekortkoming niet aan de schuldenaar worden toegerekend, en is hij in principe geen schadevergoeding verschuldigd, althans wanneer het niet-nakomen ook daadwerkelijk het gevolg is van overmacht.
Geen vrijbrief
Het is natuurlijk niet zo dat het coronavirus aan iedereen een vrijbrief geeft om niet te presteren. Ondanks een geslaagd beroep op overmacht kan de tegenpartij als uitgangspunt wél de overeenkomst ontbinden. Het gevolg daarvan is dan dat beide partijen niet meer hoeven na te komen en dat alles wat reeds uitgevoerd is, waar mogelijk ongedaan moet worden gemaakt.
Ik had het zojuist bewust over een uitgangspunt, want de wet zegt wél dat ontbinding niet mogelijk is wanneer zij niet gerechtvaardigd is wegens ‘de bijzondere aard van de tekortkoming’. Je zou kunnen zeggen dat de huidige situatie er één is die de naoorlogse generatie in Nederland nog nooit heeft meegemaakt, en dat tekortkomingen die daaruit voortvloeien, niet in alle gevallen ontbinding rechtvaardigen. Juist omdat het hier om een unieke situatie gaat, is hier nog geen rechtspraak over. Waarschijnlijk zal over een tijdje, wanneer over ‘corona-situaties’ geprocedeerd wordt en uitspraken worden gedaan, blijken dat de rechter van geval tot geval beoordeelt of de ontbinding, gelet op de wederzijdse belangen van partijen, wel of niet gerechtvaardigd is of was.
Samen oplossen
Degene die in verband met het corona-virus of de genomen maatregelen van een contract af wil, kan overigens ook los van wanprestatie of overmacht aan de rechter vragen een overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden – of de gevolgen van de overeenkomst te wijzigen – op grond van ‘onvoorziene omstandigheden’. Omstandigheden die dusdanig zijn, dat de wederpartij naar redelijkheid en billijkheid niet mag verwachten dat het contract in ongewijzigde vorm in stand blijft. Ook hier is het weer afwachten hoe de rechtspraak zich zal ontwikkelen.
Al met al is niet alleen onduidelijk hoe de coronacrisis verder zal verlopen, maar ook hoe de rechter zal oordelen over daaraan gerelateerde zaken, al verwacht ik wel dat de rechters over het algemeen mild zullen zijn als de schuldenaar aannemelijk kan maken dat zijn tekortschieten het gevolg is geweest van de coronasituatie. Het beste advies op dit moment lijkt mij om in geval van problemen te proberen samen met de andere partij tot een oplossing te komen, waarbij beide partijen niet voor het onderste uit de kan gaan en beide partijen het hoofd boven water kunnen houden. Zo komen we samen door deze crisis heen.
Brusselsestraat 32-34, Maastricht (NL) – tripels.nl
