Donderdag de 12de: wat Edwin Jacobs leerde van de coronacrisis

Donderdag 12 maart – deze week precies een jaar geleden – riep premier Rutte de Nederlanders op om thuis te gaan werken en sociaal contact te mijden. Wat nog even een ‘griepje’ leek, bracht ons vanaf die dag in een diepe crisis. Het afgelopen jaar heeft veel losgemaakt. Hoe verandert dit jaar onze blik op de wereld? We blijken heel veel te kunnen, in dit jaar vol tegenstellingen. Maar wat willen we? Martijn Kagenaar spreekt erover met mensen die vooruit willen. Tot en met 12 maart schrijft hij elke week over wat zij leerden. In deze voorlaatste aflevering Edwin Jacobs, directeur van het Maastricht Institute of Arts.

,,In de eerste plaats is mijn gezondheid stabiel en daar ben ik blij om. Ik weet altijd waar ik aan toe ben omdat mijn vrouw – die in Dortmund woont en werkt – als fysiotherapeut elke week getest wordt. Die Gründlichkeit is plezierig en zorgt voor stabiliteit. Gelukkig kunnen we elkaar blijven zien: binnen 72 uur mogen we op en neer. Ook dat ritme geeft wel rust.

Soepele verbouwing

,,Vanaf september hebben we in amper twee maanden ons nieuwe huis in Eijsden compleet opgeknapt. Ik heb alles geregeld via Zoofy en dat klinkt gek, maar dit ging juist zo makkelijk door de lockdown: bouwvakkers waren beschikbaarder dan ooit! Normaal moet je als kleine opdrachtgever maar afwachten of ze hun afspraken nakomen, maar nu waren ze blij dat ze bij ons wat te doen hadden: de vloerenman, de loodgieter, de elektricien. Ik vind dat zó leuk: die mannen zaten voor een deel zonder werk en nu viel dit zomaar – tsjak! – uit de lucht. Het kwam ons allemaal op de één of andere manier perfect uit.’’

Iedereen gelijk

,,De omstandigheden zijn nu meer dan ooit een verbinder tussen de mensen. Niemand heeft ooit zoiets meegemaakt en niemand kan zich eraan onttrekken. Daarom biedt ‘corona’ altijd en overal gespreksstof. Normaal begin je toch niet over een hoestje? Dat is een krachtig besef. Dit doet zich overal tegelijk voor, over de hele wereld. Corona speelt voor iedereen op een vergelijkbaar niveau. Terwijl zoiets als welvaart of onderwijs overal anders verdeeld is. Zo’n collectief verschijnsel geeft rust en balans. Althans voor mijzelf. Ik voel een innerlijke vrede omdat ik sommige zaken zie verbeteren. De stratosfeer is nog nooit zo helder geweest. Op Filipijnse stranden zijn meer schildpadden dan ooit.”

Artistiek vertrekpunt

,,Dat is geweldig interessant. Het levert ook boeiende nieuwe vertrekpunten op voor ons in de kunsten. Neem nu Acute Art van Daniel Birnbaum. Hij plaatst topkunstenaars met de digitale wereld samen in een virtuele ‘studio’. Door corona kun je veel gebouwen niet meer in, maar dat betekent niet dat je niet van kunst kunt genieten. Dat leidt tot een enorme democratisering. Je hoeft niet meer te reizen en een kaartje te kopen, maar downloadt de app. Een andere inspiratie is de dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, Lahav Shani. Hij zegt: we gaan naar een nieuwe intimiteit. Er zitten evenveel musici op het podium als luisteraars in de zaal. Dat betekent dat ons concert eigenlijk één op één is! Die grootse intimiteit, dat grootse ondergaan van een kunstwerk is helemaal van nu. Dat is toch iets anders dan alleen maar klagen dat er niets meer kan.”

Conservatisme

,,De eindexamenexpositie, de studio, al die dingen leken onmisbaar. En dat ís dus niet zo! Door deze crisis worden de karakters van onze opleidingen ook scherper zichtbaar. Waar je de meeste vrijheid zou verwachten in het omgaan met nieuwe omstandigheden, zie je het meeste conservatisme. Ook al zijn ze twintig, bij hedendaagse kunst zijn ze veel vastgeroester dan bij mediadesign. Dat zit niet in de studenten, maar in het systeem. De meest conservatieve collega’s vind je in de hedendaagse kunst en de meest open collega’s in historische musea. Daar gaan ze veel flexibeler om met hoe je iets exposeert of publiceert. Zij willen graag iets overdragen, zoeken een narratief en zijn niet bang dat een verhaal de kunst verstoort. Terwijl de eersten vinden dat het kunstwerk voor zichzelf moet spreken. Nou geloof me, de beste kunstenaars kunnen supergoed praten, geweldig reflecteren en hebben een enorme bagage aan kennis!”

Nieuwe opzet

,,Wat ik zo mooi vind aan deze omstandigheden is dat we nu een draai kunnen maken. En dat is hier gaande! Wij gaan in Maastricht naar één brede bachelor met een aantal heel gespecialiseerde masters. Natuurlijk binnen de grenzen van de certificering, maar het uitgangspunt is anders. Je duikt niet meteen een specialisme in, maar ontwikkelt je als een vakman en pas in de master word je specialist.

Enthousiasme

,,Studenten en docenten zijn heel positief hierover. Op 1 september 2023 is onze open dynamische leeromgeving een feit. Als je aspiraties hebt in een bepaalde richting, kun je daar meteen voor kiezen. Maar als je het nog niet weet, krijg je de tijd om te experimenten, met de docenten als begeleiders en experts, bij wijze van spreken op afroep. Je zit niet meer in een vaste leerlijn zoals nu. Die reikwijdte maakt het mogelijk om je creatieve talent te zoeken. We profileren ons niet langer met specifieke opleidingen maar als ‘verzameling van cursussen’. Bij andere kunstopleidingen zien we dezelfde ontwikkeling naar weer openheid, flexibilisering en interdisciplinariteit.”

Prima bestaan

,,Kunstopleidingen nemen minder studenten aan dan waarvoor ze geld krijgen van het Rijk. Als je dat op je laat inwerken, zeggen ze: kom maar niet allemaal hier, want je toekomst is niet ‘baanzeker’. Maar uit onderzoek blijkt dat 70 procent van onze alumni binnen twee jaar in zijn eigen levensonderhoud voorziet. In de euregio kun je met een kunststudie dus een prima bestaan opbouwen! Daarom stappen wij nu uit die regeling. Als enige. Wij willen geen nep-subsidie! Dat betekent wel dat we alle studenten moeten binnenhalen waarvoor we gefinancierd worden. Maar gelukkig lopen de aanmeldingen heel behoorlijk.”

Frapper toujours

,,Ik vind dat we beter vooraan staan dan dat we de rest volgen. En dat wij die stoere stappen nu kunnen zetten, hangt volgens mij ook weer samen met corona. De gesprekken zijn geconcentreerder, de boodschap lijkt helderder binnen te komen. Misschien wel vanwege die schonere stratosfeer, hahaha! En ik ben er ook wel de persoon naar om er stevig in te gaan: ik maak mijn punt keer op keer. Dat wij Maastricht in 2023 al twee eeuwen kunstonderwijs heeft, is door mijn frapper toujours inmiddels een waarheid binnen Zuyd. De trots daarop begint echt door te dringen.

Het afgelopen jaar zagen we een aantal typische dilemma’s veelvuldig voorbijkomen:

Digitaal – fysiek / controle – vrijheid / nieuw – normaal / masker op – masker af / groei – ontwikkeling / feiten – fictie / morgen – overmorgen / plezier – angst / intimiteit – veiligheid

Voor elke aflevering van deze serie kiest de geïnterviewde er drie om op te reflecteren.

Feiten – fictie

,,In de Trump-cocktail lijkt fictie feit geworden. Ik las iets heel verontrustends: ‘Er is geen wet die voorschrijft dat media de waarheid moeten spreken’. We hebben namelijk wel een wet op vrijheid. Maar dat mag niet betekenen dat leugens de waarheid worden. De relatie tussen feit en fictie was van oudsher andersom! Veel fictie vindt zijn inspiratie in feiten. De bijbel, de Ilias, de Odyssee, noem maar op. Tegelijk heb je fictie nodig om feiten open te breken! Dat gegeven raakt het hart van ons instituut. Eén van de toptalenten op dit moment is onze alumnus Chaim van Luit. Ik heb een supergoed werk van hem in bruikleen genomen dat feit en fictie haarscherp naar voren brengt: een swastika van neonbuizen die niet functioneert vanwege een voortdurende kortsluiting. De vorm herkennen we, maar wordt door een fout nooit helemaal zichtbaar: hangt daar wel een swastika?”

Digitaal – fysiek

,,We zijn druk bezig om ons gebouw 5G-geschikt of hoger maken. En veel mensen vragen mij: kunnen we straks thuis blijven werken? Aan de andere kant kunnen we niet ontkennen dat digitaal werken veel toeval uitsluit en dat is vaak de kern van creativiteit waar het bij ons allemaal om draait.”

Intimiteit – veiligheid

,,In het kunstonderwijs is dat een actueel thema. In de begeleiding speelt intimiteit een grote rol. Maar dat kan ook gevoelens van onveiligheid met zich meebrengen. Studenten beleven het maken van contact nu als lastiger, maar houden hun behoefte aan veiligheid. Het digitale gesprek met een begeleider wordt tegelijk veel directer, brutaler, korter in de taal. De kwaliteit van dat gesprek staat dus onder druk. Intimiteit én veiligheid moeten allebei gewaarborgd blijven.”