Bronsgieterij Custers, kippenvel van een mooie giethuid

Op donderdag duiken wij de archieven in. Op zoek naar oogstrelende, spraakmakende of relevante reportages uit het verleden. Vandaag blikken we terug uit een reportage uit 2016, eerlijke ambacht, made in Grathem, door Bronsgieterij Custers.

In vijfduizend jaar geschiedenis is het wezen van de bronsgieterij niet veranderd. Door de eeuwen beproefd. Nog steeds is het hard en geconcentreerd werk. Made in Limburg over een familiebedrijf waar-in de waarden van ambachtelijkheid, eerlijkheid en dienstbaarheid aan de kunst centraal staan. Opvolging is geen probleem bij Bronsgieterij Custers in Grathem.

Er bestaan geen opleidingen voor dit vak. Je leert het door het te doen. Van generatie op generatie wordt het ambacht doorgegeven.

Het vergt nog altijd de zorgzame toewijding van een goed op elkaar ingespeeld team om een beeld uit brons te laten ontstaan. Een intensief proces waarin het materiaal in een vrijwel voortdurende gedaanteverwisseling terechtkomt. Magisch en aards tegelijk. De bronsgieterij lijkt zich te onttrekken aan tijd. Natuurgetrouw brengt de bronsgieter de schoonheid van een beeld tot leven. Je rijdt niet naar Bronsgieterij Custers in het Midden-Limburgse Grathem toe, je komt er aan. Na een paar lange veldwegen met boerderijen te hebben gepasseerd, is daar ineens het bedrijf van Jos en Ankie Custers. Alleen al die weg ernaartoe is een pastorale ervaring. Het vriendelijke bronsgieterspaar heeft de koffie klaar. Samen heb-ben ze het bedrijf opgezet en ook hun drie kinderen zijn inmiddels betrokken bij de bronsgieterij. A family affair, zo gezegd. „Dat kun je wel stellen,” vertelt Jos Custers in de keuken terwijl Ankie het aanwezige kleinkind binnendraagt. „Onze kinderen zijn ook besmet met dit virus. Gelukkig hebben we geen problemen met de opvolging.”

Sociale academie

De meeste technologische ontwikkelingen zijn aan het bronsgieten voorbij gegaan. Vanaf het ontstaan van het procedé in Mesopotamië is er aan de methode weinig veranderd. „Er bestaan geen opleidingen voor dit vak,” verklaart Jos. „Je leert het door het te doen. Van generatie op generatie wordt het ambacht doorgegeven.” De passie voor het bronsgieten ontstond bij bronsgieterij Pie Sijen, waar Jos in de weekenden en vakanties werkte in de jaren ’80. „Eigenlijk ben ik opgeleid in het personeelswerk. Ik kom uit Beek. Na mijn sociale academie heb ik bij de gemeente Beek gewerkt. Toch lag mijn passie meer bij het werken met mijn handen. In de avonduren ging ik bij Pie Sijen werken. Dat vond ik zo inspirerend dat ik voelde dat mijn bestemming in het bronsgieten lag. In 1990 zijn we hier begonnen.”Ook voor zijn echtgenote Ankie lag een loopbaan in de bronsgieterij als opgeleid verpleegkundige niet voor de hand. „Ik ben geboren in Ospel en op dit ogenblik waarschijnlijk de enige vrouw die werkt als bronsgieter. Voor ons is elk kunstwerk als een kindje dat we met alle zorgzaamheid willen omgeven. Daarbij is bronsgieten ook een sociaal proces. Je werkt met mensen samen in een team.”

Mensenwerk

Er wordt gewerkt met vuur, water en een product uit de aarde. Elementair. Alle elementen zijn betrokken in het proces. Jos: „Elk onderdeel is even belangrijk. Je krijgt maar één kans om zo’n beeld, dat voor een kunstenaar veel betekent, goed af te leveren. Dat vergt totale concentratie. Er zijn vijf man betrokken bij het gietproces. Dan gaat de radio uit. Dit werk met extreem hoge temperaturen van rond de 1200 graden vergt totale concentratie. Het is een proces waarbij we voortdurend aan het corrigeren zijn. Het blijft mensenwerk.” Vloeibaar wordt het brons onder extreem hoge temperaturen gegoten in een gietmal. Daarna moet het beeld vakkundig worden bevrijd door deze mal behoedzaam stuk te slaan. Dan begint de afwerking. Alles in dienst van het kunstwerk. „We streven natuurgetrouwheid na. Liefst moeten de vingerafdrukken van de kunstenaar nog zichtbaar zijn.”

Duizend kilo

„We werken hier overigens voor zowel professionele kunstenaars als voor mensen die als hobby een beeld maken dat ze graag willen laten gieten,” zegt Jos. „Ook worden de laatste jaren steeds meer urnen gemaakt. Ons grootste gegoten werk betreft de Naerse Waerse, een stier, van de Neerse kunstenaar Jos Dirix dat zo’n duizend kilo weegt. Maar ook in het kleine werk, zoals de kruisjes voor de missie-zusters uit Wittem van vier centimeter, leggen wij onze ziel en zaligheid. Niet alleen het kunstwerk, maar ook het bronsgieten zelf is een emotionele bezigheid. Kunst is en blijft een kwestie van beleving.”

Giethuid

Met name de kleur − de patina − is een belangrijk gegeven en bepaalt voor een groot deel de hand van de meester. Jos: „Onze kracht schuilt, denk ik, in onze technische beheersing. Die beheersing zorgt voor een natuurgetrouwe weergave. Bronzen beelden moeten sfeer hebben. Het materiaal heeft een enorme zeggingskracht door de kleur. Voor een kunstenaar als Marc Truijen uit Meerssen is het bij-voorbeeld heel belangrijk dat zijn werken een hout plantachtige uitstraling houden. Elke kunstenaar stelt andere eisen. Soms moeten we de beelden polijsten en soms kiest men ervoor ze te laten zoals ze na de afkoeling zijn. Smaakkwestie. Ik kan zelf genieten van de giethuid. Dat is de roodachtige kleur die het beeld krijgt na de afkoeling in het water. Ik krijg daar nog steeds kippenvel van.”„We werken ook al jaren veelvuldig samen met kunstenaar Wim Steins uit Kerkrade en de Amsterdamse kunstenares Gerti Bieren-broodspot,” vervolgt Jos. „Het contact dat wij onderhouden met kunstenaars is heel belangrijk. Het samenspel tussen kunstenaar en bronsgieterij is essentieel. Ook geven we regelmatig rondleidingen. We delen onze passie graag met mensen. Maar zelf zijn we ook nog steeds vatbaar voor niet alleen de schoonheid van de kunst, maar ook die van het bronsgieten.” Bronsgieterij Custers is een plek waar een oud beroep veiliggesteld lijkt voor de toekomst. Het vuur voor het vak laait er hoog op in die gastvrije kraamkamer van mooie beelden. Eeuwenoud, traditioneel, dienstbaar aan de kunst en na vijfduizend jaar nog steeds naadloos passend in deze tijd. Over duurzaam gesproken.