De champignon als medicijn?

Venlonaar Jan Klerken kan zich nu volledig richten op innovaties.

Jan Klerken staat bekend als de ambassadeur van de champignon. Niet alleen bouwde hij met Scelta Mushrooms een wereldwijd toonaangevend bedrijf op met bewerkte champignonproducten, onvermoeibaar verzamelt de Venlonaar met universiteiten en partners bewijzen voor de paddenstoel als sleutel tot een gezonder leven. Sinds drie jaar is de leiding van het bedrijf in handen van een directie met daarin de twee zonen van Jan zodat hij zich volledig kan wijden aan de geheimen van de Champignon.

Het is een mooie dag in november 1988. Jan Klerken bezoekt met zijn vrouw Marita een feestje in Amsterdam. De stemming is uitgelaten. Jan, net 31, heeft zojuist zijn bedrijf verkocht. Op de bankrekening staat een bedrag met zes nullen. Financieel onafhankelijk, de wereld aan hun voeten, reizen waarheen ze willen. Het euforisch gevoel houdt niet lang aan. „Nee”, klinkt het bijna 35 jaar later in het markante Scelta Institute in Boekend, aan de rand van Venlo, het hoofdkantoor van Scelta Mushrooms. Stijlvol in het zwart gestoken maakt de entrepreneur aan de hand van een presentatie op een megascherm een tijdreis door precies vijftig jaar ondernemen. „Zo jong en dan al gearriveerd. Dat slaat toch nergens op, wist ik een dag later al. Niks doen zit niet in mijn aard. Bovendien had ik me verplicht om drie jaar te blijven werken voor de nieuwe Britse eigenaar Perkins Foods. ”Geen straf, zo bleek. „Een internationale baan waarvoor ik vaak in Londen kwam. Een prachtige stad met veel dynamiek. We aten in de beste restaurants. Tijdens de lunch liepen we Lady Di nog tegen het lijf. Alles kon bij Perkins, maar wat ook meehielp was mijn zwak voor de Britten. Ik hou van hun eigengereidheid, hun tradities, hun zelfvertrouwen, hun humor. Nog altijd lig ik dubbel bij Fawlty Towers. Ik begrijp de Brexit ook heel goed en al ben ik een van de weinigen die het hardop zegt: volgens mij hebben de Britten daar goed aan gedaan. Het maakt hen uiteindelijk sterker.”

Eindbeslissingen

Vijf jaar werkt Jan Klerken voor Perkins om dan toch in 1993 weer voor zichzelf te beginnen. „Ik wilde zelf weer de eindbeslissingen nemen en ik had stevige ambities: de grootste producent ter wereld worden van niet-verse champignonproducten. Vanuit Nederland, Venlo om precies te zijn; mijn geboortegrond. Toen en nu nog het hart van de Europese champignonteelt met de beste kwaliteit en goede logistiek. De ideale uitvalsbasis.”

Onder de naam Scelta Mushrooms bouwt Jan Klerken aan een bloeiende onderneming die met de overname in 1999 van Holco inderdaad een van de grootste ter wereld wordt. Met 550 medewerkers, zes fabrieken in onder meer Azië en actief in 130 landen. Droom gerealiseerd dus.

„Ja, dat dacht ik. Achteraf mijn grootste fout als ondernemer ooit. Het ene lijk na het andere rolde uit de kast. We hadden externe financiering nodig. Het werd steeds lastiger. De bank belde me s morgens om vijf uur al op met vragen. Ik was verantwoordelijk voor zoveel mensen. De druk liep op, uiteindelijk ging het niet meer.”

Het roer om

Het is 7 juni 2002. Jan Klerken kijkt op zijn bankrekening en beseft dat hij bijna failliet is. Het geld is verdampt, de zo gewenste overname dreigt Scelta Mushrooms fataal te worden. Hij pakt zijn koffers, reist met zijn oudste zoon Jan naar Australië en besluit een maand later het roer helemaal om te gooien. Hij neemt een hypotheek om de diepvriesfabriek over te nemen en begint opnieuw. Onderaan de ladder, met nul euro in kas. „Ja,” kijkt hij 21 jaar later terug in de tijd, „maar met een totaal andere benadering en zeker niet wanhopig. Ik kwam uit Australië terug thuis met een lijst met dingen die ik beslist niet meer wilde doen, een soort omgekeerde bucketlist. Niet meer leiding geven aan meer dan vijf mensen. Niet meer alles alleen willen doen, maar samenwerken. Niet meer afhankelijk zijn van een bank. Beseffen dat er méér is dan werken. Mijn hart volgen. Innoveren met champignons in plaats van domweg zoveel mogelijk willen produceren, de grootste ter wereld willen zijn. Nieuwe toepassingen bedenken. De champignon is veel meer dan een voedingsproduct. De paddenstoel is in veel culturen een geneesmiddel, een onmisbaar ingrediënt om gezond te blijven. Daar wilde ik iets mee doen.”

Nieuwe Scelta

Enerverende jaren volgen waarin Jan Klerken samen met Marita en een klein en toegewijd team bouwt aan het nieuwe Scelta Mushrooms. Precies op de plek aan de rand van het gehucht Boekend bij Venlo waar zijn vader in 1963 een champignonkwekerij startte. „Ik ben opgegroeid in de stallen, in de geur van paardenmest die diende als voedingsbodem. Vond ik het boeiend? Nee, niet echt. Eerlijk gezegd had ik helemaal niets met tuinieren. Toch ben ik erin gerold. Ik had geen zin in school en ben met zestien jaar van de HAVO gegaan en in de kwekerij gaan helpen. ”Eenmaal een jaar of vijf werkzaam in het familiebedrijf krijgt Jan de vraag van een zakenrelatie of het bedrijf niet te koop is. Zijn ouders en drie zussen gaan akkoord waarna Jan zich met een nieuwe onderneming volledig toelegt op de verwerking van champignons in blik en glas.

Meerdere levens

Als hij 2002 het roer omgooit, heeft hij meerdere levens geleefd. „Dat zou je wel kunnen zeggen ja. Ik heb duizenden vluchten gemaakt, miljoenen kilometers gevlogen, de hele wereld over. Volgens British Airways heb ik meer vliegmijlen gemaakt dan een piloot. Voor Jan Junior heb ik veiligheidskaarten uit vliegtuigen gespaard. Meer dan 1600 verschillende kaarten. Soms was het te gek. Dan vloog 107ik naar Azië waar we productielocaties hadden, keerde terug naar Schiphol waar ik met het gezin lunchte op het panoramaterras. Mijn koffer met vuile kleren ruilde ik voor een ander koffer met schoongoed die mijn vrouw bij zich had. En hup daar ging ik weer. Weken was ik van huis. Soms sliep ik drie dagen niet, gezond eten was er niet bij. Ben ik daar trots op? Het staat sinds 2002 op mijn nooit-meer-doen-bucketlist. Het is ook niet gezond, denk ik. In een ziekenhuis in India heb ik ooit mijn lichaam laten schoonmaken. Vier weken alleen groene thee. Je wilt niet weten wat er dan allemaal uit je komt, in alle kleuren van de regenboog. Sindsdien leef ik gezonder. Zo goed als vegetarisch, geen sigaretten meer, meer rust.”

Met partners

In 2002 reorganiseert Jan Klerken allereerst zijn bedrijf. „We zijn niet gekrompen, we zijn het anders gaan doen met partners en investeerders. We zijn gestopt met conserven en hebben ons toegelegd op smaakontwikkeling. Nu hebben we vier fabrieken in Limburg en Gelderland die we samen runnen met partners. Hier verwerken we champignons, uitsluitend uit de eigen regio, tot een breed assortiment producten, van vers ingevroren en lang houdbare, geconserveerde champignons tot natuurlijke smaakversterkers. Schijfjes voor op de pizza, voor sauzen, smaakpasta’s als basis voor sauzen en soepen. Innovatieve producten ook met de nadruk op smaak. We leveren aan grote ketens. En dan vergeet ik bijna de gezonde snacks die wij als eerste in de markt gezet hebben. Een gigantisch succes en een van de sterke pijlers onder Scelta.”Vorig jaar werd de divisie gezonde snacks verkocht aan het Canadese McCain waardoor de jaaromzet met honderd miljoen euro zakte tot ongeveer honderdvijftig miljoen.

Scelta is kerngezond, benadrukt Jan Klerken, met het in 2008 opgeleverde Scelta Institute als tastbaar boegbeeld. Met een auditorium en wijnbar, een mini-kwekerij, een grote bedrijfskeuken; zo duurzaam mogelijk gebouwd en verwarmd. Het zenuwcentrum van Scelta waar een team van veertig mensen het bedrijf aanstuurt dat levert in zeventig landen.

Vijfduizend stofjes

En waar de nu 66-jarige ondernemer zijn tweede levensdoel vormgeeft: de geheimen van de champignon doorgronden. „Deze schimmel, want dat is het eigenlijk, kan een cruciale rol spelen in de gezondheid van mens en dier. We hebben het DNA van de champignon laten ontrafelen. Er zitten vijfduizend verschillende stofjes in. Ik ben er vast van overtuigd dat sommige stofjes geneesmiddelen kunnen worden. Tijdens mijn reizen ben ik op plekken geweest waar mensen heel oud worden, in Japan bijvoorbeeld, een land dat me enorm fascineert. Of plekken waar niemand kanker heeft, in Brazilië. Wat blijkt? Ze eten er heel veel paddenstoelen.”

Kokkerelli

De champignon als medicijn is wellicht nog ver weg, maar de aanwijzingen dat ze een goede invloed hebben op de gezondheid worden steeds sterker. Onder meer door onderzoek door de Universiteit Maastricht waar Scelta samen met nog een aantal partijen de leerstoel Gezonde Voeding en Jongeren financiert.

Elk jaar komen duizenden schoolkinderen een dagje kennismaken en gezond koken bij Kokkerelli, Kids University for Cooking, gevestigd op de Brightlands Campus Venlo. Een initiatief van Jan. „Gezonde voeding is cruciaal in de strijd tegen overgewicht en chronische ziektes. Als ondernemer voel ik me verantwoordelijk daar iets aan te doen. Sowieso vind ik dat we als ondernemers verder moeten kijken dan winst. Ik ben van het delen van de welvaart. Wat mij betreft mogen rijke mensen negentig procent belasting betalen. Scelta is betrokken bij veel goede doelen, zeker waar ze mensen samen brengen. Iedereen moet kunnen meedoen, daarom steunen we bijvoorbeeld het gehandicapten sportfonds, de Nierstichting, Atelier ‘Oet de Verf’ en vele andere lokale initiatieven.”

Geen spijt

Jan Klerken schakelde drie jaar geleden al een tandje terug met het benoemen van een directieteam. Sindsdien wijdt hij zich volledig aan innovaties en het promoten van de champignon. Fulltime? „We hebben twee kleindochters”, klinkt het trots. „Zo mooi, zo bijzonder. Dat doet wat me je. Marita is al gestopt in de zaak, ik steek ook echt een tandje minder. Er is nog zo veel te ontdekken. Ik wil later geen spijt hebben van de dingen die ik niet gedaan heb.”