Deze week was er bij het feestelijke afscheid van Leo Hauben als hoofdredacteur van de regionale omroep L1 – hij blijft wel aan als redacteur – een en al optimisme te horen over de toekomst van de journalistiek. Dat is natuurlijk prettig, zeker als je zelf dat vak al decennia lang beoefent en het in al je vezels zit.
Ik hoop dat ze gelijk krijgen, de sprekers die dag op Château St. Gerlach. Zoals Bart Brouwers, tegenwoordig hoogleraar journalistiek in Groningen, zoals Giselle van Cann, hoofdredacteur van NOS Nieuws, en Leo zelf. Weliswaar vonden ze dat we op onze hoede moeten zijn voor de opkomst van artificiële intelligentie, maar dat we die straks juist ook kunnen inzetten om de research van journalisten gemakkelijker te maken, als zij zelf maar aan de knoppen blijven. Net als destijds bij de intrede van het fenomeen internet.
Dat is ook allemaal zo. Toch zijn er wel enige ontwikkelingen om je in de mediawereld zorgen over te maken. Dat begint met de steeds zwakkere beheersing van de Nederlandse taal door leerlingen die van de middelbare en hogere school afkomen. Zelfs degenen die een journalistieke opleiding hebben doorlopen, hebben er vaak moeite mee om de ‘d’ van de ‘t’ te onderscheiden, laat staan om mooie zinsconstructies te bedenken. Echte vakkennis begint toch met een stevige basiskennis op taalgebied.
Zelfs degenen die een journalistieke opleiding hebben doorlopen, hebben er vaak moeite mee om de ‘d’ van de ‘t’ te onderscheiden, laat staan om mooie zinsconstructies te bedenken.
Min of meer in het verlengde daarvan zit de trend van ontlezing. Jongeren lezen gewoon minder. Ik maak dit fenomeen van nabij mee. De hoop dat de jongere lezer van een papieren krant vanzelf wel overschakelt naar een digitale krant, blijkt in de praktijk niet echt uit te komen. De nieuwe digitale abonnees maken de dramatisch dalende abonnementen op de papieren krant bij lange na niet goed. Liever gaat de jeugd voor informatievoorziening naar TikTok en andere vluchtige socials. Over de journalistieke kwaliteit daarvan ben ik niet erg hoopvol.
De deze week geponeerde stelling dat juist nu in deze tijd kwalitatieve journalistiek nodig is, deel ik volledig, maar ik merk ook dat menig medium zichzelf al heel snel tot kwaliteitsmedium verklaart. Terwijl ik, als lezer van toch nog vier kranten plus volger van radio- en tv-nieuwsuitzendingen en social media, helaas vaker dan vroeger zie dat de mening van de betreffende journalist niet beperkt blijft tot een persoonlijke column, maar ook in de nieuwsverhalen duidelijk doorsijpelt. Dat verhoogt de betrouwbaarheid van de berichtgeving niet. Objectiviteit en neutraliteit moeten het in veel meer gevallen dan wenselijk is, afleggen tegen de ‘gedrevenheid’ en persoonlijke ambities van de journalist. Daar zouden hoofdredacties scherper op moeten toezien, als ze tenminste zelf die objectiviteit als belangrijkste uitgangspunt nemen.
En dan hebben we nog het alsmaar toenemende fenomeen van het fakenews dat niet alleen door flauwe grapjassen de wereld in wordt gestuurd (zoals laatst met de valse uitslag van de Michelin-sterren in Nederland), maar ook door vreemde mogendheden die doelbewust op die manier proberen invloed uit te oefenen op de gang van zaken in een land. Zoals deze week de Russische pogingen om met nepnieuws de verkiezingen in Turkije te manipuleren. Een heel gevaarlijke ontwikkeling in landen waar de persvrijheid sowieso al weinig meer voorstelt en waar veel journalisten achter de tralies zijn beland.
Dus ja, ik wil graag optimistisch blijven over de toekomst van de vrije en gedegen journalistiek, maar ik zie toch ook veel gevaren, waardoor we nog veel waakzamer moeten worden. Dat begint dan toch met de kwaliteit van het onderwijs, waar wel een tandje bij mag.
